Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Коррупция?! (2019)

Мен олдинги мақола ва видеоларимда Ўзбекистонда 2019 йилда иқтисодий ва сиёсий эркинлик кўрсаткичлари 2018 йилга нисбатан озгина яхшиланган бўлсада, иқтисодий ва сиёсий эркинликлар ўта абгор ҳолатдан жуда ёмон ҳолатга ўтганлиги ҳақида батафсил тўхталиб ўтган эдим.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[1,2,3].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада.

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4,5,6,7].

Албатта, Ўзбекистонда иқтисодий ва сиёсий эркинликларнинг жуда ёмон ҳолатдалигига жорий президент Шавкат Мирзиёевнинг коррупция даражасини юқори даражада ушлаб туришдан манфаатдорлигидир. Зеро, авторитар ва диктатор режимларнинг мавжудлиги моҳиятан зўравонлик, ярим ёлғон пропаганда ва коррупцияга асослангандир.

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [8].

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичини дунёнинг бошқа мамлакатларининг коррупция кўрсаткичи билан таққослаб кўрамиз.

Дания 88 балл билан 1- ўринда, яъни коррупция даражаси энг кам мамлакат.

1. Дания, 88 балл;

2. Янги Зеландия, 87 балл;

3. Финляндия, 85 балл;

…

18.Эстония, 73 балл;

…

38.Литва, 59 балл;

…

41.Грузия, 58 балл;

41.Латвия, 58 балл;

…

70.Белоруссия, 44 балл;

…

78.Туркия, 41 балл;

…

87.Хитой, 39 балл;

…

93.Мўғулистон, 37 балл;

…

120.Украина, 32 балл;

…

124.Қозоғистон, 31 балл;

…

132.Қирғизистон, 29 балл;

…

138.Россия Федерацияси, 28 балл;

…

152.Тожикистон, 25 балл;

152.Озарбайжон, 25 балл;

…

158.Ўзбекистон, 23 балл;

…

161.Туркманистон, 20 балл;

…

172.Афғонистон, 16 балл;

…

180.Сомали, 10 балл.

Юқоридаги коррупция кўрсаткичларидан кўриниб турибдики, 158- ўринни эгаллаган Ўзбекистон 23 балл билан, 180-ўринни эгаллаган Сомали (10 балл), 172-ўринни эгаллаган Афғонистон (16 балл) ва 161-ўриндаги Туркманистондан (20 балл) анча олдинда, бироқ коррупция даражаси энг кам бўлган 3-ўринни эгаллаган Финляндиядан (85 балл), 2-ўринни эгаллаган Янги Зеландиядан (87 балл) ва 1-ўринни эгаллаган Даниядан (88 балл) жудаям орқада.

Ўзбекистон 18-ўринни эгаллаган Эстонияга (73 балл) ета олмаса ҳам, 70-ўринни эгаллаган Белоруссияга (44 балл) етишга ҳаракат қилса бўлади.

Қуйидаги 2 мисол Ўзбекистондаги коррупция даражасини яққол ҳис қилишга намуна бўла олади.

1.Коллеждаги коррупция. [9].

Озодликдан иқтибос:”ФАРҒОНА. “Биз Фарғона нефть ва газ саноати касб-ҳунар коллежида ўқиймиз. Қандайдир спорт жамияти учун ҳар бир ўқувчи 14500 сўмдан пул беришга мажбурланяпти. Жисмоний тарбия ўқитувчимизнинг айтишича, пул бермасак коллеж директори ўқишдан ҳайдаркан. Ўзи яқиндагина мажбурий обуна учун 8000 сўмдан йиғиб бергандик. Тадбирга, кўчатга, яна бир балоларга деб доим пул йиғишади. “Йиғди-йиғди” жонга тегди!”

(Бу хабар Озодликка 5 февраль куни келган.)”. Иқтибос тугади. [9].

2.Сурхондарёдаги кўмир брикети цехидаги коррупция. [10].

Озодликдан иқтибос: “Сурхондарёда мавжуд олтита кўмир брикети цехи маҳсулот ишлаб чиқармасдан, хомашёни элаб қопларга жойлаб мактаб¸ боғча ва касалхоналарга брикет нархида сохта фактура ёзиб тарқатган.

Бу иддао “Ўзбеккўмир” АЖнинг Сурхондарë вилоятидаги олти омборида ишлаган 71 нафар собиқ ишчи номидан 12 февраль куни Озодлик билан гаплашган вакиллар мурожаатида янгради.

Бу иддаоларни қувватловчи далил-ҳужжатлар билан Сурхондарë вилоят прокуратураси¸ республика Транспорт прокуратураси¸ президент порталига мурожаат қилган “Сурхонкўмир” собиқ ишчиларининг ўзи¸ уларнинг айтишича¸ пировардида жиноятчига чиқарилиб¸ жазоланган.

Озодлик гаплашган ишчилар вакиллари¸ “Ўзбеккўмир”нинг биргина вилоятда миллиардлаб сўмни ташкил қилувчи ўғирлик схемаси тепасида турганларнинг жазоланиши¸ ўзларига уюштирилган туҳмат кампанияси тўхтатилиб¸ ишга қайта тикланишини талаб қилмоқда.

Озодлик бу иддаоларга “Ўзбеккўмир” раҳбарияти ва прокуратурадан ҳозирча расмий маълумот олишга муваффақ бўлмади.

“Ўзбеккўмир” кулдан пул қилишда айбланмоқда

“Сурхондарëдаги олтита кўмир омбори Қарши бирлашган ëнилғи омбор хўжалиги таркибига қўшилган. Бу олти омборда 2018 йил ижтимоий соҳа объектлари, мактаб, боғча, касалхона, коллежларнинг қиш мавсуми учун брикет маҳсулотлари ишлаб чиқарилиши керак эди. Аммо брикет маҳсулотлари ишлаб чиқариш ўрнига хом ашёни элаб қопларга жойлаб мактаб¸ боғча ва касалхоналарга брикет нархида сохта фактура ёзиб тарқатишган.

1 кг хом ашё 210 сўм¸ тайёр маҳсулот – брикетнинг килоси 375 сўм. Ўртадаги фарқ 165 сўм. Буни бир вагон хомашёга кўпайтирсак¸ 165 × 69000 кг= 13 миллион 385 минг сўм бўлади. 2018 йили бу олти омборга Ангрендан 335 та вагон хом ашë келган. Энди 13 385 000 ни 335 кўпайтирсак¸ битта вилоятда давлатнинг 4 миллиард 483 миллион 975 минг сўми кўмир етказувчи раҳбарларининг чўнтагига кираяпти. Буни бутун Ўзбекистон миқëсига кўчирсангиз¸ даҳшатли ўғирлик схемасини кўрасиз”¸ дейди Озодлик гаплашган Термиз кўмир омборининг собиқ мудираси Райҳон Раҳмонова.

Раҳмонова ва унинг собиқ ҳамкасблари бу жиноятни фош этувчи маълумот ва далилларни Сурхондарë вилоят прокурори ва иқтисодий жиноятларга қарши кураш департаменти раҳбарига тақдим қилган.

“Вилоят бўйича ҳамма туман ижтимоий соҳа ташкилотларининг брикет таъминоти департамент тезкор гуруҳи аъзолари билан ўрганилди ва барча важларимиз ўз исботини топди. Аммо миллиардлаб бюджет пулини талон-тарож қилганлар иши яна бости-бости бўлди. Улар қолиб¸ бизнинг ўзимизни жиноятчига чиқаришди»¸ дейди Раҳмонова”. Иқтибос тугади. [10].

Мен “Нега президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда коррупцияни камайтира олмаяпти?!” номли мақолам ва видеода [11,12] коррупцияни камайтириш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида тўҳталиб ўтган эдим.

Мақоладан иқтибос:”Коррупцияга қарши кураш кампанияси марҳум диктатор Ислом Каримов даврида ҳам олиб борилган эди. Фақат фарқи шундаки, Шавкат Мирзиёев президентлигида қама-қамаларнинг кўлами кенг ва энг юқори, олий хокимиятдаги амалдорларгача етиб борди. Тўйларни ихчамлаштириш, амалдорларнинг туғилган кунларини ўтказишини тақиқлаши қатъийроқ ва кескинроқ амалга ошириладиганга ўхшайди.

Мустақил Ўзбекистоннинг 26 йил коррупцияга қарши кураш натижаси ўлароқ Ўзбекистон ҳамон дунёнинг энг коррупциялашган 20 давлатлари қаторида. Шавкат Мирзиёевнинг бир ярим йиллик Ўзбекистонни бошқариши давомида Ўзбекистонда коррупция даражаси атиги 1 баллга яхшиланди.

Жаҳон тажрибасига кўра Ўзбекистон дунёнинг энг коррупциялашган 20 та мамлакатлари қаторидан чиқиб кетиб, ҳеч бўлмаганда иккинчи 50 талик мамлакатлар қаторига қўшилиши учун ислоҳотлар амалга оширилиб, қуйидагилар баратаф қилиниши керак:

1. Ўрта синф шаклланмаган;

2. Эркин, демократик сайловлар орқали хокимият алмашиши йўқ;

Нобель мукофоти лауреати Барак Обама, Нельсон Мандела, Роза Отунбаева.

3. Эркин матбуот йўқ;

4. Сиёсий рақобат, кучли демократик мухолифат йўқ;

5. Мустақил суд тизими йўқ;

6. Давлат лавозимида ишлаётган амалдорлар учун даромад ва мол- мулк декларацияси йўқ ва ҳоказо.

Ҳамма гап президент Шавкат Мирзиёев бу ислоҳотларни амалга оширадими?!”. Иқтибос тугади.

Афсуски, мақола ёзилганидан бери қарийб 1 йил ўтган бўлсада, юқоридаги 6 йўналиш бўйича ҳеч қандай ижобий силжиш йўқ. Бу дегани Ўзбекистон ватандошлари иқтисодий, сиёсий эркинликларга эга бўлмайди, юмшоқ қилиб айтганда уларнинг эркинликлари чекланган бўлади.

Бир ҳовуч юқори лавозимли мансабдорлар коррупциядан катта фойда кўради. Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ мамлакатлар қаторидан чиқиб кетиши даргумонлигича қолаверади.

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

15–февраль , 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

2. Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Иқтисодий эркинлик?! (2019). 01.02.2019.

( http://uz.hrsu.org/archives/9404#more-9404 ).

3. Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Иқтисодий эркинлик?! (2019). Видео. 02.02.2019. ( http://uz.hrsu.org/archives/9407 ).

4. Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Сиёсий эркинлик?! (2019). 08.02.2019.

( http://uz.hrsu.org/archives/9417#more-9417 ).

5. Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Сиёсий эркинлик?! (2019). Видео. 09.02.2019.

( http://uz.hrsu.org/archives/9426#more-9426 ).

6. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

7. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

8. Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

9. ФАРҒОНА – “Коллеж ўқувчилари: “йиғди-йиғди” жонга тегди!” 11.02.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/sizdan-telegram-kollej/29763635.html ).

10. “Ўзбеккўмир”даги жиноий схемани фош қилган собиқ ишчиларнинг ўзи жиноятчига чиқарилди. 12.02.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/ozbekkomir-temir-yollari-briket-jinoyat/29766035.html ).

11. Нега президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда коррупцияни камайтира олмаябди?! 04.03.2018. ( http://uz.hrsu.org/archives/8794#more-8794 ).

12. Нега президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда коррупцияни камайтира олмаябди?! Видео. 05.03.2018. (http://uz.hrsu.org/archives/8796 ).