Жаҳонгир Муҳаммад: 60нинг 60 лаҳзаси (Реалистика). 43. МАНСАБ

43. МАНСАБ

“Америка овози”да ишлардим. Радиони “феодал давр”дан бугунги замонга ўтказаёган пайтимиз эди. Ўзбекистонда кўпчилик бу радиони ҳам тинглай бошлашди. Президентнинг собиқ қудаси билан суҳбатлар, Гулнора Каримованинг сирли миллионлари ҳақида далиллар, тарихий еттинчи сессиянинг ёзувлари каби шов-шув устига шов-шувли маетериаллар берилаётган эди.

Шундай кунларнинг бирида Ўзбекистон Марказий сайлов комиссияси раиси Америкага телефон қилиб:

-Сизни сенатор этиб тайинламоқчилар,-деди.

“Йўқ” демадим. Фақат буни тайинлаш билан эмас, балки эркин сайлов билан қилишга изн берилса, боришга тайёрлигини айтдим. Ўшанда у Каримовни мақтаб, иккита мақола ёзишни ва Ўзбекистонга қайтаверишни айтганди.

Шундай қилмаганим учун бугун ифтихор туйғуси билан яшаяпман, десам мақтаниш бўлмайди.

1990 йилларда ҳукумат томонида бўлган бир танишимга оғирроқ гапирганимда у:

-Агар менинг ўрнимда бўлганингизда ўзингиз ҳақингизда нима деб ўйлардингиз? Менинг вазиятимга тушиб, четдан ўзингизга бир баҳо бериб кўринг-чи?,- деди.

Аввалига бу жуда осондек кўринди. Лекин кейин ўйлаб кўрсам, у жуда қийин саволга тутган экан. Чунки ўзимни унинг ўрнида тасаввур қила олмадим.

У ўша кезда ҳукуматга яқинлашишни мақсад ва мансаб олишни буюк бахт деб қараган. Каминда ҳеч қачон мансабга иштиёқ бўлмаган ва ҳукуматга яқинлашишни бахт деб билмаганман. Унга буни айтсам, у асло ишонмайди. Ким ҳам ишонарди?

Уни тушунаман. Ўзимни унинг ўрнига қўя олмаганимдек, у ҳам ўзини менинг ўрнимга қўя олмайди. Воқеа ва ҳодисаларни ҳар ким ўз ўлчови билан ўлчайди ва ўз қараши билан баҳолайди.

Мансабга интилмадим, лекин мансаб қувиб юрди. Ислом Каримов мени, Шавкат Мирзиёев ва Эркин Халиловни Ўзбекистоннинг келажаги учун танлаганини айтганида ишонмаганимни ёзгандим. Балки ёзганимни ўқиб ҳам кимлардир ишонмаган бўлиши мумкин. Ахир ким ҳам мансабдан ўз ихтиёри билан узоқлашади? Лекин вақт ҳақ эканлигимни кўрсатди. Эркин Халилов нима бўлди? Мирзиёевнинг ҳаёти ҳам жаннати эмас.

1992 йилнинг февралида 12 бандлик истеъфонома ёзиб чиқиб кетганимда, кўпчилик “Бу аҳмоқ экан..” деб қараб қолганини ҳам энди тушунаяпман.

Ўзбекистон Олий Кенгашида Ошкоралик қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари эканман, ҳатто кабинети, минадиган машинаси бўлмаган ва ҳали маоши тайинланмаган вазифа – Ўзбекистон журналистлар уюшмасига раис бўлиш учун номзодимни қўярмидим? Ўшанда ҳам кимлардир “Ақлини еб қўйган…” деб ўйлаганини бугун англаб турибман. Ҳатто ҳукуматнинг битта содиқ хизматкори “Жаҳонгир ўшанда мансабсиз қолмаслик учун шундай қилган”, деб ҳам ёзди.

21 ёшимда республика газетаси – “Қишлоқ ҳаёти”да  масъул котиб ўринбосари эдим.

26 ёшимда катта бир хўжаликда маданият масалалари бўйича директор ўринбосари, 27-29 ёшимда вилоят газетасининг “Қишлоқ хўжалиги” ва “Партия турмуши” бўлимларига мудирлик қилдим. Балки мансаб деган нарсадан ўшанда безгандирман.

30 ёшимда “Совет Ўзбекистон” газетасининг Самарқанд вилояти бўйича мухбири эдим. Вилоят партия қўмитасининг раҳбарлари минадиган “Волга“да юрар ва бюро мажлисларида ўзимнинг махсус ўрним бор эди. Ана ўшанда эркинлик нима эканлигини тушунганман. Раҳбарим йўқ эди, аммо ўзим сидқидилдан ишлардим ва беш йил давомида мингдан зиёд танқидий ва муаммоларни таҳлил қиладиган мақолалар ёзганман. Биров “Буни ёз!” демаган. Ўзимдан билиб, ҳаммадан бир қадам олдинда борганман.

Лекин Самарқанд вилоят бўйича мухбирлик давомида мансаб деган нарсанинг бир тийинга қиммат эканлигини тушунганим аниқ.

Гдлянчилар Самарқанд вилоятини титратиб турган ҳалол  инсон Назир Ражабовни кўзимнинг ўнгида қўлига кишан солиб, олиб кетишган. Идеология котибаси Фароғат Шукурованинг “Энди навбат бизгами?” дея ҳўнгир-ҳўнгир йиғлаганига гувоҳ бўлганман.

Мен ҳурмат қиладиган Назир Ражабовнинг аҳволини кўриб, ер ютсин мансабни демаган бўлсам ҳам бу юрагимда чуқур из қолдирган.

Ўзим қадрлаган таниқли раҳбар Владимир Қодировни заҳарлаб ўлдиришгани ҳақида китоб ёзиб, мансабнинг уйи куйсин деганимда бу фикр шууримга ерлашган, шекилли.

Ундан олдин ярим тунда Шароф Рашидовнинг қабрини ковлашганида Тошкентда эдим. Тошкентга журналист дўстимни зиёрат этгани келгандим. Воқеа газеталар жойлашган бинонинг ёнида юз берган. Ҳамма ёқни ўраб олишган ва тунда бизни йўлимиздан қайтаришганди.

-Нима гап?- деб сўрадик бир миршабдан.

-Қаттан сила?-деб сўради у биздан.

-Самарқанддан,-дедик биз.

-Ҳе онасини… мана гўрдан отадиган кун ҳам келди иблисни…, -деди у бизга нафрат билан қараб.

Ўшанда Рашидовни шу куйга туширган бўлса падарига лаънат мансабнинг деб ўйламаган бўлсам ҳам бу руҳимда ўз таъсирини қолдирган.

Беш йил давомида вилоят партия қўмитасида ойига камида икки марта, бўлмаса бир неча марта бюро мажлиси бўларди. Ҳар бир мажлисда камида бир-икки киши ишдан қувиларди. Ҳар сафар журналист бўлганимга ва мансабдор бўлмаганимга қувониб, чиқиб кетардим.

Баъзан, балки кўп ҳолларда одамлар адолатсиз жазо олардилар. Мухбир бўлганим учун дардларини айтардилар. Юзлаб мансабдорларнинг йиғлаганини кўрганимда балки мансаб деган нарсадан нафрат қилгандирман?

Кейин ҳам ҳеч қизиқмадим. “Америка овози” да Ўзбек хизмати раҳбари бўлмасам ҳам хизмат раҳбарининг ишлари менга қолганди. Дастурларни таҳрир қилишдан тортиб, ҳамкорларни ишга олишгача ҳаммасини қилардим. Балки раҳбарнинг шу ишни қил, деб бошимда турмагани учун ўзимдан билиб қилгандирман. Буни истамасдим. Аммо иш ишлаган одамни қувар экан. Хизмат ёпилиш арафасида катта иш ваъда қилишди. Аммо бир араб бошлиқнинг битта гапига жаҳлим чиқиб, бу таклифга “ўт қўйдим”.

Бугун ишлайдиган жойимда ўзимга ўзим раҳбарман. Ишга истаган соатда келишим ва истаган соатда кетишим мумкин. Аммо кунига 12 соат ишлайман. Бошимда туриб “ишла” дейишмагани учун ишлайман. Агар биров бошимда туриб, “ишла” деганда балки бу ишдан ҳам воз кечардим.

Мансабни обрў, эътибор эмас, балки оғир хизмат ва тақдир таҳқири деб ўйладим. Шунинг учун ҳам мансаб келганда ҳеч қачон қувонмадим. Умуман ишлайман деган одам мансабсиз ҳам кўп иш қилади.

Умр бўйи интилган, мансабни қувган одамларга мансаб жуда қийинчилик билан келади. Каминага эса акси. Ўзбекистон президенти девонида камина учун Депутатлар билан ҳамкорлик бўлими очилган ва кетишим билан қисқартирилган. Ўзбекистон радио ва телевидение қўмитасида янги ўринбосар штати очилган ва кетганимдан кейин қисқартирилган.

Президент девонидан телевидениега кетар эканман, таниқли бир журналист:

-Одамлар бу даргоҳга келиш учун нималар қилишмайди, сиз бўлсангиз қувониб-қувониб кетаяпсиз, бу ерда туриб истаган жойга таъсирингизни ўтказа оласиз, аммо телевидениеда бош оғриғидан бошқа нарсани билмайсиз,-деган эди.

Хуллас, илгари ҳукумат томонида бўлган танишимнинг ўрнига ўзимни қўйиб, ўзимга унинг кўзи билан баҳо беролмадим. Балки шунинг учун ҳам ўзимга ортиқча баҳо бериб юбордим?!

Демократик Ўзбекистон Конгрессининг раиси эдим. Унча-бунча иш қилиб тургандик. Биз астойдил ёрдам бераётган инсоннинг аёли:

-Сиз кексалар мансабни севасизлар, мансабга миниб олгансизлар, мансаб қурсин-а мансаб, ёшларга йўл бермайсизлар,-деб қолди.

Бу гап қаттиқ таъсир қилди, хато қилганимни англадим ва бу “мансаб”ни дарҳол ёшларга топширдим. Лекин бу “мансаб” йўқолиб кетди.

Ҳозиргача мансабим йўқ. Нақадар эркин ва нақадар бахтлиман!

ХХХ

АҚШда ҳукумат таркибидан истеъфо бериш оддий ҳол экан. Ўзбекистонда эса ҳалига қадар ўзи истеъфо берганлар орасида биринчиси бўлиб қолаётганим жуда ачинарли ҳолдир.

Ўзбекистон телевидениесининг раҳбари лавозими ҳукумат Вазирлар маҳкамаси таркибига кирарди ва бу лавозимга келадиган раҳбар Вазирлар маҳкамаси раиси – Президент фармони билан тайин этиларди. 1992 йил февралида бу вазифадан истеъфо бердим.

Ўзбекистон тарихида ҳукумат раҳбарлари орасида турли сабаблар билан вазифасини тарк этганлар кўп. Лекин буни сиёсий норозилик тарзида амалга оширганлар оз.

Шунинг учунмикан, 37 ёшимда ёзилган истеъфонома 60 ёшимда ҳам кўзига “олов”дек кўринади.

ИСТЕЪФОНОМА: “Тошкентнинг Талабалар шаҳарчасида рўй берган фожеа юртимизда ошкоралик, ростсўзлик йўқлиги, инсон ҳуқуқларини топташ ҳали бери барҳам топмаслигини исботлади. Мен раҳбар бўлган жумҳурият телевидениесидан кўрсатувлар олиб қўйилди. “Муносабат” рукни билан ҳозирланган махсус кўрсатув экранга чиқарилмади. Ошкоралик учун кураш йўллари бекитиб ташланди. Мени истеъфо беришга ундаган сабаблар қуйидагилардир:

1.Ҳар қанча уринмайлик, Талабалар шаҳарчасидаги воқеалар ҳақида ошкора фикр билдирилишига йўл берилмагани;

2.Паркент воқеалари юзасидан тузилган комиссиянинг хулосаси сир сақлангани каби Талабалар шаҳарчасидаги фожеа юзасидан ҳам ўша услуб қўлланилаётгани;

3.Яна яккаҳокимлик, диктатура бошлангани. Халқнинг оғир аҳволини енгиллатиш ўрнига фақат ваъдалар бериш, алдаш билан банд бўлинаётгани;

4.Сиёсатда барқарорлик йўқлиги, миллий бирлашув ҳақида тинимсиз гапирилгани ҳолда амалда тескарисини қилиб, низо-адоват келтирилиб чиқарилаётгани;

5.Кадрларни танлашдаги жиддий хатолар, бу борадаги ўпирилиш, раҳбар кадрларга ишончсизлик, уларни асосан шахсий садоқатига қараб танлаш, қобилияти, билими эътиборга олинмаётгани;

6.Маҳаллийчилик иллатининг илдизига сув қуйиш, одамларни бир-бирига қарши қўйиш касалини даволаш ўрнига унинг авж олдирилаётгани;

7.Халқ тақдири ва келажаги билан шуғулланиш ўрнига икр-чикирлар, қувғинлар, инсон ҳуқуқларини топташ билан банд бўлинаётгани;

8.Мухолифатдаги партия, ҳаракат ва уюшмаларга нисбатан минбарлардан яхши гап айтилиб, амалда улар таъқиб қилинаётгани;

9.Халқнинг аҳволи кун сайин оғирлашиб бораётгани, бунинг олдини олиш учун аниқ дастур йўқлиги.

10.Миллатвакилларининг эркин баҳслари, бор гапни айта олишлари учун шароит яратилмагани ва аксинча оғир, носоғлом вазият вужудга келтирилгани, фикрлар, таклифларга эътибор қилинмаётгани…

Ана шу ва бошқа сабабларга кўра, ҳукумат таркибидан чиқаман ҳамда ўзимни унга нисбатан мухолифатда, деб ҳисоблайман. Ҳукумат таркибида туриб, бу иллатларга қарши кураш йўлини топмадим. Ҳукумат аъзолари учун йўллар берк ва очилмасдир…”

Ўшнда аризасини кўпайтириб, бир нусхасини Президент ёрдамчиси Крайновга, яна бир нусхасини Президентнинг кадрлар бўйича маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқовга бердим.

Олий кенгашга келсам, Эркин Воҳидовнинг хонасида Муҳаммад Солиҳ ва яна икки-уч киши ўтиришганди. Салом-аликдан кейин бўлган воқеаларни гапириб бердиим. Эркин ака бош чайқаб қўяркан, Муҳаммад Солиҳ:

-Биз газетамизда нашр эттирамиз,- дея бир нусхасини олди.

Бу аризамни “ЭРК” газетасининг биринчи саҳифасига қўйишган экан. Газетанинг биринчи саҳифсида катта ҳарфлар билан “Телевидение раҳбари истеъфо берди” деган сарлавҳа қолибди, аммо ёзув “оқариб” турибди Цензура аризани олиб қолибди….

http://turonzamin.org/2015/06/24/60-3/#more-24165