Нега президент Шавкат Мирзиёев ўрта синф, фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратмаяпти?!

2018-йилнинг 5-июнь куни Озодлик радиостанцияси Ўзбекистонда прокуратура тизимида ва солиқ тизимида коррупциянинг ниҳоятда гуллаб-яшнагани ҳақида иккита мақола ёйинлади.

Биринчи мақола прокуратура тизимидаги коррупцияга тегишли.

Озодликдан иқтибос: “5 июнь куни Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратура биносида оммавий ахборот воситалари вакиллари учун матбуот брифинги ўтказилди.

Бу ҳақда хабар берган маҳаллий нашрларга кўра¸ брифинг мамлакатда ижтимоий адолат ва қонун устуворлигини таъминлаш борасида белгиланган чора-тадбирлар ижроси мавзусида бўлган.

Кун.уз нашрининг хабар қилишича¸ савол-жавоб тарзида ўтказилган учрашувда Ўзбекистон собиқ бош прокурори Рашиджон Қодиров иши бўйича бораëтган тергов жараëнига оид айрим тафсилотлар очиқланган.

Расмий баëнотга кўра¸ Қодиров иши доирасида жами 24 шахсга нисбатан айблов эълон қилинган ва улардан 21 нафари ҳибсга олинган”. Иқтибос тугади. [1].

Яна Озодликдан иқтибос: “Президент Шавкат Мирзиёев 17 март куни Самарқандда қилган маърузасида собиқ бош прокурор Рашитжон Қодиров ўз қўл остидагилардан ҳар ойда катта миқдорда пора олиб келгани учун қамалганини таъкидлаганди.

“Бош прокурорни нега қамадим? Ҳаммаси ўғри эди. Ҳар бир туман прокурори қанчадан пул берганини булбулдек сайраб ётибди турмада. Самарқандда ҳам 7 туман прокурори ҳар ойда бериб турган. Ҳар ойда 2 минг доллардан берган, прокурор бўлиш учун 35-40 минг доллардан берган. Тайлоқ тумани прокурори 40 минг берган бўлса, бу пулни қайтариши учун Тайлоқни сотиши керак-ку? Мана қандай вазиятда яшаганмиз”, деб иқтибос келтирди президент сўзларидан “Кун уз” нашри.

19 май куни Андижон вилоятининг Улуғнор туманида вилоят фаоллари билан учрашувида эса Шавкат Мирзиёев собиқ прокурорни “икки-уч ой ичида” телевидени орқали гапиртиришини айтди.

– Собиқ бош прокурор бутун жамоаси билан қамоқда. Миллион-миллион доллар топшириб ётибди. Икки-уч ой ичида телевидение орқали ўзини гапиртираман. Негаки, коррупциялаштириб юборганди, ҳар бир туман прокуроридан 30-40 минг доллар олган. Ҳаммасини қайтариб беряпти. Қодиров ким ўзи? Қип қизил ўғри одам бўлган. Шунинг учун, прокуратурада 70 фоиз одам алмашди, ҳалол одамларни қўйдим. Ким хиёнат қилса, шундай йўлдан боради, – деган эди 19 май кунги чиқишида президент Шавкат Мирзиёев. Иқтибос тугади. [1].

Иккинчи мақола солиқ тизимидаги коррупцияга тегишли.

Озодликдан иқтибос: “Президент Мирзиёев 5 июнь куни ўтган видеоселектор йиғилишида солиқ тизимидаги коррупция масаласини тилга олди.

Мирзиёевнинг айтишича, Тошкент бозорларидан солиқлар бюджетга эмас, амалдорларнинг чўнтагига тушган. “Чилонзор” буюм савдо комплексида 791 нафар шахс солиқ тўламасдан савдо қилиб келаётгани аниқланган.

“Тошкент шаҳридаги автомобилларни сақлаш жойларидаги тушумлар назорати йўқлиги туфайли маҳаллий бюджетга 18 миллиард сўмдан ортиқ солиқ туширилмаган. Шунча пул чўнтакка кетяпти”, деб айтган президент.

Солиқ қўмитасининг собиқ раиси Ботир Парпиевнинг қамоққа олинганини тилга олган президент: “ Турмада ўтирганлар айтиб беряпти – битта солиқчи ишга жойлашиш учун 30-40 минг доллар бераркан”, деб билдирган. Иқтибос тугади.[2].

Президент Шавкат Мирзиёев 3 ойдан кейин Ўзбекистонни бошқараётганига икки йил бўлади. Шу муддат давомида Ўзбекистонда коррупциянинг қанчалик гуллаб-яшнагани тўғрисида кенг жамоатчиликка ошкор қилди. Президентнинг коррупция бўйича чиқишлари Ўзбекистон оммавий-ахборот воситалари орқали Ўзбекистон ва дунё жамоатчилигига етказилди.

Президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонда коррупциянинг гуллаб-яшнаганлигини ошкор қилмасдан олдин ҳам Transparency International ташкилоти Ўзбекистоннинг коррупция бўйича кўрсаткичи марҳум диктатор Ислом Каримов даврида дунёнинг энг коррупциялшган 5, 10 мамлакатлари қаторидан жой олиб келган эди.

Президент Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида дунёнинг 180 мамлакати ичида 157-ўринни эгаллаб турибди. Яъни дунёнинг энг коррупциялашган 20 мамлакатлари қаторида. [3].

Ўзбекистоннинг иқтисодий-ижтимоий ривожланиши учун ўрта синф ва қонун устиворлигини ўрнатиш учун кучли фуқаровий жамият лозим. Чунки, дунёнинг ривожланган мамлакатларида иқтисодий ривожланишига ўрта синф энг катта ҳисса қўшади, кучли фуқаровий жамият эса ҳокимият фаолиятини назорат қилади, коррупцияга қарши ашаддий кураш олиб боради, унинг гуллаб-яшнаб кетишига мутлақо йўл қўймайди.

Лекин, мени ажаблантирган нарса шундаки, президент Шавкат Мирзиёев ўрта синф ва фуқаровий жамиятни шаклланиши учун шароит яратиш ҳақида лом-мим демаяпти ва ҳеч қандай амалий чоралар кўрмаяпти.

Мен ўрта синфнинг шаклланиши учун кичик ва ўрта бизнесга иқтисодий эркинлик бериш тўғрисида тўҳталиб ўтмоқчиман. Мен 2018-йилнинг 20-21-апрель саналарида “Наҳотки, президент Шавкат Мирзиёевда, вилоят ва туман ҳокимларида иқтисодий эркинлик деган тушунча бўлмаса!?” номли мақола ва шу номдаги видеони чоп қилган эдим. [4,5].

Шу мақоладан иқтибос: “Бу уч воқеа билан танишиб чиқиб, мендаги биринчи таассурот наҳотки, 21-асрда Ўзбекистонда президент томонидан, ҳокимлар томонидан томорқа эгаларига нисбатан, фермерларга нисбатан шу даражада зўравонлик бўладими-а!?. Зеро, Ўзбекистон конституциясида мулк дахлсизлиги кафолатланган: [6].

53-модда

Бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган Ўзбекистон иқтисодиётининг негизини ҳилма-ҳил шакллардаги мулк ташкил этади. Давлат истеъмолчиларнинг ҳуқуқи устунлигини ҳисобга олиб, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлигини, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқлилигини ва ҳуқуқий жихатдан баб-баравар муҳофаза этилишини кафолатлайди.

Хусусий мулк бошқа мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат ҳимоясидадир. Мулкдор фақат қонунда назарда тутилган ҳолларда ва тартибдагина мулкидан маҳрум этилиши мумкин.

54-модда

Мулкдор мулкига ўз ҳохишича эгалик қилади, ундан фойдаланади ва уни тасарруф этади. Мулкдан фойдаланиш экологик муҳитга зарар етказмаслиги, фуқаролар, юридик шахслар ва давлатнинг ҳуқуқларини ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт.

55-модда

Ер, ер ости бойликлари, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёси ҳамда бошқа табиий заҳиралар умуммиллий бойликдир, улардан оқилона фойдаланиш зарур ва улар давлат муҳофазасидадир.

Бу ерда менинг фикримча иккита нуқта бор, биринчиси ҳуқуқи бузилган томорқа эгаси ёки фермер ҳокимларнинг, президентнинг зўравонлиги устидан судга мурожаат қилишлари мумкин. Қонун устуворлиги ҳукмрон бўлган мамлакатда мулкдорга етказилган зарар қопланади, унинг мулкига тажовуз қилган мансабдор шахслар жазоланади. Лекин, афсуски Ўзбекистонда мустақил суд тизими йўқ, қонун устуворлиги ҳукмрон эмас.

Иккинчи нуқта, Ўзбекистонда ерлар асосан давлатга қарашли, шу сабабли ерларни давлат амалдорлари тасарруф қилади, бунинг оқибатида тадбиркорларнинг ҳуқуқлари мунтазам равишда поймол қилиниб турилади.

Ўзбекистондаги иқтисодий сиёсатни 21-асрда қандай бўлишини тасаввур қилиш учун The Heritage Foundation ташкилотининг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, 2018, мамлакатларнинг ўрни ( Index of economic freedom 2018, Country Rankings) кўриб чиқамиз. [7].

Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича мамлакатларнинг ўрни 12 иқтисодий эркинлик билан аниқланган. 12 иқтисодий эркинлик 4 гуруҳга бўлинган:

1.Қонун устуворлиги (Rule of Law);

2.Хукуматнинг улуши(Government Size);

3.Ўйин қоидаларининг самарадорлиги (Regulatory Efficiency);

4.Очиқ бозорлар (Open Markets).

Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 51.5 балл билан 180та мамлакатлар ичида 152-ўринни эгаллаган. Ўзбекистон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар гуруҳига киради.

Шу ерда яна қўшимча қилиб айтишни лозим топдимки, Қирғизистон 62.8 балл билан 78-ўрин, Қозоғистон эса 69.1 балл билан 41-ўрин билан мўътадил эркин (Moderately Free) мамлакатлар қаторига киради. Шу ерда ҳам кўриниб турибдики, Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи Қозоғистон ва Қирғизистонга нисбатан ўта абгор ҳолатда.

Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 1-ўринни 90.2 балл билан Гонконг (Honkong) эгаллаган.

Лекин Гонконг Ўзбекистон ватандошларига унча таниш бўлмаганлиги учун Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичини АҚШнинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи билан таққослаймиз.

АҚШ 75.7 балл билан 18-ўринда.

1.АҚШнинг мулк ҳуқуқи бўйича кўрсаткичи (Property Rights) 79.3,

Ўзбекистонники эса 48.7;

2.АҚШ хукуматнинг ҳалоллиги (Government Integrity) 71.9,

Ўзбекистонники эса 24.2;

3.АҚШ суд тизимининг самарадорлиги (Judicial Effectiveness) 76.9,

Ўзбекистонники эса 35.3; Суд тизими ҳам абгор ҳолатда.

4.АҚШ савдо эркинлиги (Trade Freedom) 86.7,

Ўзбекистонники эса 62.5;

5.АҚШ инвестиция эркинлиги (Investment Freedom) 85.0,

Ўзбекистонники эса 0.0; Энг абгор кўрсаткич.

6.АҚШ Молиявий Эркинлик (Financial Freedom) 80.0,

Ўзбекистонники эса 10.0.

Қолган 6та эркинлик кўрсаткичларини келтириб ўтирмайман, ҳохловчилар [7]дан қараб танишиб, ўрганишлари мумкин.

Юқорида келтирилган иқтисодий эркинлик кўрсаткичи баллари қанчалик юқори бўлса шу мамлакатнинг иқтисоди эркинроқ бўлади ва мамлакат шунчалик фаровон бўлади.

Хулоса шуки, Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик даражаси жуда паст, аҳолининг кўп қисми қашшоқликда яшайди, миллионлаб Ўзбекистон ватандошлари меҳнат муҳожири сифатида Россия, Қозоғистон, Жанубий Корея, Туркия ва дунёнинг кўплаб мамлакатларига иш излаб кетганлар.

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев, вилоят ва туман ҳокимларида иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик тушунчаси йўқ. Бу катта муаммо. Нима қилиш керак?”. Иқтибос тугади.

Ўзбекистонда кучли фуқаровий жамият қуриш учун Ўзбекистон конституциясининг VII-боб. Шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар (24-31-моддалар), VIII-боб. Сиёсий ҳуқуқлар (32-35-моддалар),конституция моддалари ҳаётга тадбиқ қилиниши керак. [6]. Шу ерда конституциядан икки моддани алоҳида таъкидламоқчиман:

33-модда

Фуқаролар ўз ижтимоий фаолликларини Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ митинглар, йиғилишлар ва намойишлар шаклида амалга ошириш ҳуқуқига эгадирлар. Ҳокимият органлари фақат хавфсизлик нуқтаи назаридангина бундай тадбирлар ўтказилишини тўҳтатиш ёки тақиқлаш ҳуқуқига эга.

34-модда.

Ўзбекистон Республикаси фуқаролари касаба уюшмаларига, сиёсий партияларга ва бошқа жамоат бирлашмаларига уюшиш, оммавий ҳаракатларда иштирок этиш ҳуқуқига эгадирлар.

Сиёсий партияларда, жамоат бирлашмаларида, оммавий ҳаракатларда, шунингдек ҳокимиятнинг вакиллик органларида озчиликни ташкил этувчи мухолифатчи шахсларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қадр-қимматини ҳеч ким камситиши мумкин эмас.

Мен ўйлайманки, Ўзбекистоннинг иқтисодий юксалиши учун, ривожланган мамлакатлардагидек ўрта синфни шакллантириш ва қонун устуворлигини таъминлаш учун, коррупцияни жиловлаш учун, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун шарт-шароитлар яратиш пайти келди.

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

8–июнь, 2018-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Бош прокуратура Рашитжон Қодиров иши доирасида 24 шахсга айблов эълон қилинганини билдирди. 05.06.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/%D1%80%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%82%D0%B6%D0%BE%D0%BD-%D2%9B%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D2%B3%D0%B8%D0%B1%D1%81%D0%B4%D0%B0-%D0%B1%D0%BE%D1%88-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/29273593.html ).

2. Президент: Тошкент бозорларидан солиқлар бюджетга эмас, амалдорларнинг чўнтагига тушган. 06.06.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/29274522.html ).

3. Corruption Perceptions Index 2017.(https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017 ).

4. Наҳотки, президент Шавкат Мирзиёевда, вилоят ва туман ҳокимларида иқтисодий эркинлик деган тушунча бўлмаса!? 20.04.2018. (http://uz.hrsu.org/archives/8938 ).

5. Наҳотки, президент Шавкат Мирзиёевда, вилоят ва туман ҳокимларида иқтисодий эркинлик деган тушунча бўлмаса!? Видео. 21.04.2018. (http://uz.hrsu.org/archives/8940 ).

6. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. (http://constitution.uz/oz/clause/index#section23 ).

7. 2018 Index of Economic Freedom. Country Rankings. (https://www.heritage.org/index/ranking).