Президент Шавкат Мирзиёев қандай қилиб АҚШга расмий ташриф билан боришга эришди?

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2018-йилнинг 15, 16,17-май кунлари АҚШда расмий давлат ташрифи билан бўлди. [1].

Ушбу расмий ташрифнинг қандай қилиб амалга оширишда зарур, муҳим ишлар қилинганини тушуниш учун Ўзбекистондаги ва АҚШдаги инсон ҳуқуқлари вазияти ва тадбиркорлик муҳитининг қиёсан кўрсаткичларини келтираман:

1.АҚШ деганда менинг кўз олдимга аҳолиси 323,9 миллион (Ўзбекистонда 33 миллионга яқин), иқтисоди G20(катта йигирманинг) 1-ўринини эгаллаган, НАТОнинг етакчиси бўлган иқтисодий, молиявий ва ҳарбий жиҳатдан дунёнинг энг қудратли мамлакати келади;

2.Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти( PPP- Purchasing Power Parity) 222,792 миллион доллар, АҚШда эса 19,390,600.[2].

3.Дунёда аҳоли жон бошига ўртача сотиб олиш паритети ( PPP- Purchasing Power Parity per capita) 16минг АҚШ доллари бўлгани ҳолда Ўзбекистонда 7000, АҚШда 59,495. Шу кўрсаткич бўйича Ўзбекистон дунёнинг ўртача даражасидан ниҳоятда орқада, АҚШ эса ниҳоятда олдинда. [3,4].

4.Мажбурий меҳнат. Замонавий қуллик кўрсаткичи бўйича

Ўзбекистон 4 фоиз (аниқроғи 3,973) билан Шимолий Кореядан кейин 2-ўринда,АҚШ эса 0.018 фоиз билан дунёда 52-ўринда.[5].

5.Коррупция. Ўзбекистон коррупция даражаси кўрсаткичи бўйича (Corruption Perceptibility Index ) дунёда 180 мамлакат ичида 157-ўринни эгаллайди, яъни дунёнинг энг коррупциялашган 20 давлати қаторига киради,АҚШ эса 16-ўринда. Бу ерда кўриниб турибдики, АҚШда Ўзбекистонга нисбатан коррупция даражаси кўрсаткичи жуда кам.[6].

6.Иқтисодий эркинлик. Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича(Economic Freedom Index) 51.5 балл билан 152-ўринни эгаллайди ва кўпроқ иқтисоди эркин бўлмаган(Mostly Unfree ) мамлакатлар қаторига киради.

АҚШ эса 75.7 балл билан 18-ўринда, иқтисоди кўпроқ эркин ( Mostly Free). АҚШнинг иқтисоди Ўзбекистонникига қараганда анча эркин.[7].

7.Фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлар. Халқаро Freedom House ташкилоти ҳисоботига кўра Ўзбекистоннинг фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлар бўйича кўрсаткичи 7 балл ва дунёнинг 10та энг ёмонлари қаторида.

АҚШда эса 86 балл бўлиб эркин мамлакатлар қаторида. Ўзбекистонда матбуот, интернет эркин эмас. АҚШда эса матбуот, интернет эркин.[8].

8.Тадбиркорлик муҳити ( Doing Business ). Жаҳон Банкининг тадбиркорлик муҳити кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон дунёда 74-ўринни эгаллайди, АҚШ эса 6-ўринда.[9].

9.Ўзбекистонга халқаро кредит рейтинг агентликлари: Standard & Poor’s, Fitch, va Moody’s томонидан рейтинг берилмаган. Бу рейтинг агентликлари АҚШга рейтинг берган, шу жумладан Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистонга рейтинг берган, лекин Ўзбекистонга эмас.[10,11].

Юқоридаги инсон ҳуқуқлари ва бизнес муҳити бўйича кўрсаткичлардан кўриниб турибдики, Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари вазияти ва иқтисодий эркинлик ўта абгор ҳолатда.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг АҚШга расмий ташриф билан боришига икки геополитик омил катта рўл ўйнади.

1. Биринчи геополитик омил- бу Афғонистондир. АҚШ Афғонистонда экстремизм ва терроризмга қарши курашиш учун Ўзбекистоннинг ёрдамига муҳтож.

2.Иккинчи геополитик омил- Россия, Украинадир.

АҚШ Россиянинг Қримни аннексия қилиб олиши муносабати билан санкциялар киритган эди. АҚШ Марказий Осиё мамлакатларининг ва шу жумладан Ўзбекистоннинг ҳам ҳайрихоҳлигига умидвор.

3. Президент Шавкат Мирзиёев инсон ҳуқуқлари аҳволи абгор бўлган ҳолатда АҚШга расмий ташриф билан бора олмас эди. Чунки, АҚШда фуқаролик жамияти ниҳоятда кучли. АҚШ солиқ тўловчилари АҚШ президенти Дональд Трампнинг уларнинг пулларини инсон ҳуқуқлари абгор бўлган Ўзбекистондек мамлакат учун сарфлашини хоҳлашмайди.

Президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари вазиятининг абгор ҳолатини яхшилаш учун қуйидаги ишларни амалга оширди.(Албатта бу саналган мисолллар тўлиқ эмас).

1.Сиёсий маҳбус Фахриддин Тиллаев озод қилинди. Ҳаммаси бўлиб энг камида 28 ҳуқуқбонлар, журналистлар, сиёсий фаоллар озод қилинди;

2.Мактаб ўқитувчиларини, шифокорларни, талабаларни мажбурий меҳнатга жалб қилиш “фавқулодда ҳолат” деб эълон қилинди. Мажбурий меҳнатга йўл қўйган амалдорларни қаттиқ жазоланиши таъкидланди;

3.Жамоатчилик назорати тўғрисидаги қонун қабул қилинди. Human Rights Watch ташкилотига Ўзбекистонда фаолият юритиш учун руҳсат берилди. Америка Овози мухбири Навбаҳор Имомова Ўзбекистонда аккредитациядан ўтди;

4.БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Зайд Раад ал Ҳусайннинг 2017-йилнинг 10-май куни Ўзбекистонга расмий ташрифи амалга оширилди.[12];

5.БМТнинг дин ва эътиқод бўйича махсус маърузачиси Аҳмад Шаҳид Ўзбекистон ҳокимиятининг таклифи билан Ўзбекистонда 2017 йилнинг октябрь ойида 10 кунлик расмий сафарда бўлди.[13];

6.Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари вазиятининг абгор ҳолатини яхшилаш учун мен келтирган мисоллардан ташқари ҳам кўп ишлар қилинди. Яна шуни қўшимча қилишни лозим топдим, Президент Шавкат Мирзиёев 12 май куни Ўзбекистонга амалий сафар билан борган АҚШ Қуролли Кучлари Марказий қўмондонлиги қўмондони генерал Жозеф Вотелни қабул қилди. [14].

Президент Шавкат Мирзиёевнинг АҚШ президенти Дональд Трамп билан, АҚШ расмийлари билан музокаралари жуда самарали бўлди.

Америка овозидан иқтибос: “Америка Ўзбекистонда сиёсий маҳбуслар озод этилишини юқори баҳолайди, мажбурий меҳнат ва қийноқлар сингари оғир муаммоларни бартараф этиш учун қонуний ва амалий чоралар кўрилмоқда.

Инсон ҳуқуқлари, жумладан диний эркинлик ва матбуот эркинлиги бобида олдинга қадамлар ташланмоқда, дея таъкидланади қўшма баёнотда. “Америка Овози” журналисти Навбаҳор Имомова яқинда Ўзбекистондан ахборот узатиш учун аккредитация олгани баёнотда алоҳида тилга олиниб, прогресс сифатида баҳоланган.

Америкадан таълим соҳасида ёрдам ошиши кутилмоқда, жумладан инглиз тилини ўрганиш, ҳуқуқшунослик ва журналистика йўналишида.

Ўзбекистон ва АҚШ компаниялари орасида 4,8 миллиард долларга тенг 20 дан ортиқ йирик шартнома имзоланган.

Вашингтон Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлишини қувватлайди. Республика ўз савдо режимини ташкилот нормаларига мослаши керак. Бу дегани тизим либераллашади, дейди расмийлар. Иқтибос тугади. [15].

Президент Шавкат Мирзиёевнинг АҚШга расмий ташрифи тарихий деб баҳоланди. Мен бу расмий ташрифни қачонки тарихий деб баҳолайман?! Қачонки, Ўзбекистон ватандошларининг фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлари, иқтисодий эркинликлари ҳурмат қилинса. Қачонки Ўзбекистонда бақувват ўрта синф ва кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилса.

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

18–май, 2018-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. AQSh-O’zbekiston: Strategik hamkorlikning yangi davri boshlanmoqda. 16.05.2018. ( https://www.amerikaovozi.com/a/4397130.html ).

2. List of countries by GDP (PPP). 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP) ).

3. GDP per capita, PPP – World Bank Open Data – World Bank Group.2016.( https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD ).

4. List of countries by GDP (PPP) per capita. 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)_per_capita ).

5. Slavery index by countries. 2016. ( https://www.globalslaveryindex.org/findings/ ).

6. Corruption Perceptions Index 2017.(https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017 ).

7. 2018 Index of Economic Freedom. Country Rankings. (https://www.heritage.org/index/ranking).

8. Freedom in the World 2018 by Aggregate Score.

( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2018 ).

9. The World Bank. Doing Business. 2018.

( http://www.doingbusiness.org/rankings ).

10. Big Three (credit rating agencies) .

( https://en.wikipedia.org/wiki/Credit_rating_agency ).

11. List of countries by credit rating.

( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_credit_rating ).

12. БМТ Инсон ҳақлари бўйича Олий комиссари тарихда илк бор Тошкентга борди. 10.05.2017. ( https://www.ozodlik.org/a/28478324.html ).

13. “Ўзбекистонда диний эркинлик ҳаддан зиёд чекланган”. 13.10.2017.

( http://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan-41600518 ).

14. Вашингтон сафари олдидан Мирзиёев АҚШ Қуролли Кучлари қўмондонини қабул қилди. 13.05.2018. (https://www.ozodlik.org/a/29223940.html ).

15. Prezident Mirziyoyevning AQSh safari yakunlandi. 18.05.2018. (https://www.amerikaovozi.com/a/4398821.html ).