Дунёни забт этган француз тили.

Тўрабек Сано

 

Баъзан жуда муҳим ва аҳамиятлик ҳолатларга у қадар эътибор қаратмаймиз. Эътиборсизлик эса биз учун ҳамиша зарар келтирган ва бундан кейин ҳам фойда келтирмайди.

Ким Швециядан сиёсий бошпана олган? Шведлар юртида қонуний тарзда ҳаёт кечираётган ҳар бир инсон Швециядан ташқарига чиқиш учун қонуний рухсат берувчи ҳужжат, ”Реседокумент” олган бўлиши аниқ. Шу ”Resedokument”га эга бўлган ҳар бир инсон биладики ҳужжат 3 тилда- Швед, Инглиз ва Француз тилларида тўлдирилган.

 

Мантиқан ўйлаб кўрайлик. Швеция Франциядан анча узоқликда жойлашган ва фрацуз тили Швецияда расмий давлат тили ҳисобланмайди. Хўш, нега унда Швед ҳужжати француз тилида ҳам тўлдирилиши керак?

Бошқа бир мисол. АҚШда қонуний истиқомат қилаётган, лекин америка фуқоролигига эга бўлмаган инсонларга-да шунақа ҳужжат (travel document) берилади. АҚШда расмий тил, бу – инглиз тили ва тан олинмаган иккичи тил бу испан тили. Яьни АҚШда сиз инглиз тилини билмасангиз сизга испанча сўзлашишни таклиф қилишади. Айниқса, Мексикага чегарадош штатларда испан тилининг аҳамияти кучли, гарчи АҚШнинг бирон-бир штатида испан тилига расмий тил мақоми берилмаган бўлса ҳам. Шунда қарамай АҚШда қонуний яшаётган ва АҚШ фуқороси бўлмаганлар шахсларга берилаётган ҳужжат (travel document) инглиз ва француз тилида тўлдирилган. Хўш, нега? Ҳужжат инглиз ва испан тилларида тўлдирилса мантиқлирок бўлмасмиди?

Келинг, олис Америка ва Шимолий диёр – Швециядан она ватанимиз Ўзбекистон томон юзланайлик. Ватанимизда ҳозирги кунга келиб совет давридаги шакл-шамойилга эга ҳайдовчилик гувоҳномасини умуман кўрмайсиз. Янги ҳайдовчилик гувоҳномалари чиққан, бир вароқ қалинроқ қоғоз ва шу қоғознинг ҳар икки тарафига қалин, шаффоф плёнка ёпиштирилган.

Ушбу ҳайдовчилик гувоҳномасида ҳам катта ҳарфлар билан ёзилган жумлалар кўзга ташланади -”permis de conduir”. Бу уч жумла сўз қайси тилдан олингани ва нега бундай деб ёзилгани билан ўзбек ҳайдовчилари қизиқиб кўришмайди ҳам. Permis de conduirе – ҳайдовчилик гувоҳномаси деб таржима қилинади ўзбек тилига. Лекин қачондан бошлаб Ўзбекистонда ҳужжатлар француз тилида тўлдириладиган бўлиб қолди?

Фақатгина Ўзбекистонда эмас, дунёнинг исталган давлатига бориб ўша давлатнинг ҳайдовчиларга берган ҳужжаттини очиб кўринг. Нигоҳингиз қуйидаги сўзларга қадалади – Permis de conduire. Ҳатто Хитой Халқ Республикаси ҳайдовчилик ҳужжатида ҳам шундай ёзиб қўйилган.

Ҳа, биз аҳамият бермаймиз, эътибор қаратмаймиз. Лекин Француз тилининг аҳамияти дунёда инглиз тилидан кейин иккинчи ўринда туради. Мисол учун Бирлашган Миллатлар Ташкилоти фаолият олиб борувчи олтита тилдан бири, бу- фрацуз тили.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Гаага шаҳрида жойлашган Халқаро суди ҳам икки тилда фаолият олиб боради (француз ва инглиз тилларида).

Жаҳондаги энг қудартли НАТО ҳарбий-сиёсий блоки икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (http://en.wikipedia.org/wiki/NATO)

Европа Иттифоқида расмий тиллар 23 та деб тан олинган, лекин Европа Кенгаши (Council of Europe) икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (http://en.wikipedia.org/wiki/Council_of_Europe)

Сузиш бўйича халқаро федерация фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.fina.org)

Халқаро гидрография ташкилоти фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.iho.int)

Ўлчов ва оғирликлар халқаро бюроси ҳам фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.bipm.org)

Халқаро Олимпия Қўмитаси фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.olympic.org)

Сиёсий фанлар халқаро ассоциацияси фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.ipsa.org)

Бош қароргохи Монреаль шаҳрида жойлашган халқаро сув секретариати фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.see-swe.org).

Чегара билмас врачлар ташкилотининг логотипига эътибор қаратганмисиз? Аҳамият беринг, ташкилотининг логотипига ва ташкилот гарчи бошқа тилларда ҳам фаолият олиб борса-да, тузулмадаги асосий фаолият француз тилида эканлигига иқрор бўласиз. (www.msf.org)

Халқаро иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.oecd.org)

Бутунжаҳон почта иттифоқи ҳам фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.upu.int)

Бутунжаҳон антидопинг агентлиги ҳам фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.wada-ama.org).

Халқаро қиличбозлик федерация ҳам фақатгина икки тилда (француз ва инглиз тилларида) фаолият олиб боради. (www.fie.ch), (ru.wikipedia.org/wiki/Международная_федерация_фехтования).

Давом этаверсак, француз тили асосий фаолият тили қилиб белгиланган халқаро тузулмалар ва ташкилотларнинг якуни йўқ.

Биз ҳали Ҳиндистонда ҳам француз тили катта аҳамият касб этиши ҳақида (http://en.wikipedia.org/wiki/Puducherry), ёки Вьетнамда француз тилининг ўрни ҳақида ва яна кўплаб аҳамиятли мавзулар ҳақида ёзмадик. (upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e0/French_Indochina_expansion.jpg?uselang=ru) , (ru.wikipedia.org/wiki/Французская_Индия), (en.wikipedia.org/wiki/New_France).

Француз тили бугун дунёнинг 41 давлатида расмий давлат тили ҳисобланса, яна 7 давлат ҳудудида иккинчи муҳим тил ҳисобланади. (en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_where_French_is_an_official_language), (commons.wikimedia.org/wiki/File:New-Map-Francophone_World.PNG).

Юқорида мисол қилиб келтирилган фикрлар ва билдиришлар француз тилининг дунё миқёсида тутган ўрни жуда аҳамиятли ва қудратли эканлигини исбот этмоқда.

Ўзбегим мақоллари орасида тил билган инсонларни шарафловчи фикрлар кўп бора тилга олинган. Тил билган элда хор бўлмас, тил билган эл билади ва ҳакозо.

Шунинг баробарида тил билиш–маданият белгиси ҳамдир.

Биз шу жиҳатларни ҳисобга олган ҳолда сизларнинг тил ўрганишингизга бир оз бўлсада ҳисса қўшишни ихтиёр этдик. Айнан шу сабабли жуда аниқлик ва мукамаллик ила тузилган, сал кам 28 000 сўзни ўз ичига олган ”Французча – ўзбекча луғат” сизнинг ихтиёрингизда. Сиз бу луғатни юклаб олишингиз ва исталган вақтингизда фойдаланишингиз, шунигдек PDF форматини (www.adobe.com) ўқий оладиган мобил телефонингизда сақлашингиз мумкин. Мобил телефонингизда сақланётаган луғат сизга кўча-куйда ҳам кўмак беради.

”Французча- ўзбекча луғат”ни ўқиш ва юклаб олиш учун ишора: Французча- ўзбекча луғат

http://yangidunyo.org/2013/01/20/