Манфур усул ёки Файзнинг файзсиз “китоби”.

Баҳодир Файзини яхши танийман. У Туркияда Зокир Али билан бирга уйимизга келганда, ош еб ўтирганда, “Абдураҳим Пўлатов мухолифатнинг отаси, Муҳаммад Солиҳ эса Хоразм масхарабози” дегани учун унга танбеҳ бергандим. Қаранг-ки, у 360 даражага айланиб кетибди.

У Туркияда ўзбек лаҳчасида ёзиш у ёқда турсин, ҳатто гапиришни ҳам мош-гуручга айлантирган ва рус тилини эса билмас эди. Бу унинг айби эмас. Ҳа, рус тилини билмаслик айб эмас, балки она тилини билмаслик айбдир.

Бугун унинг ўтган йили ўзбек тилида менга ёзган тўрт қаторли электрон мактубини очиб қарасам, 37 та хато қилган экан. Унинг номидан рус тилида чиққан “китоб”ни Исмат Хушев ўзбекчага таржима қилаётгани ҳам унинг она тилида икки жумлани эплай олмаслигига бир далил.

Бир пайтлар уни “Америка овози”да жамотчи мухбир сифатида ишлатамиз деб кўп азиятга қолганмиз. Афғонистондан келган ўзбек қардошларимиз унинг овозини эшитиб, ёзганини ўқий олмай “Ўзбекистондан келгансизлар-а”, деб роса масхара қилишган. Шундан кейин уни жамоатчи мухбирга “айлантириш” учун кўп меҳнатим кетган, аммо натижа чиқмаган. Бўлмаса, бўлмас экан.

Ажаб, ўз тилини ҳам, рус тилини ҳам билмаган одам қандай қилиб, Ўзбек мухолифати ҳақида “китоб” ёзиб қолди? Умуман битта мақола ёза олмайдиган одам-а!.. Бу ҳам айб эмас. Чунки ҳаммадан ҳам мақола ёзиш талаб этилмайди. Бунинг устига у ҳеч қанақа фан доктори ҳам эмас. Америкада барча фан докторларининг рўйхати эълон қилинишини билмаган кимсалар эса ундан фан докторини “ясашди”. Унинг ўзи ҳам, бунга ишонишни истаганлар ҳам, жумладан “Озодлик”ни шайтанат деб билган президентликка сохта номзоднинг сохта ишончли вакили Шуҳрат Бобожонов кабилар унинг фан докторлигини даъво қила бошладилар. Худди шу билан унинг унинг номидан ёзилганларга ва унга айттирилганларга бутун дунё ишонадигандек. Кўзингизни очинг, қўлингиздаги чўпни ташланг, ибтидоий жамоа даври ортда қолган!

Ҳар қандай қора ишнинг ортидан бир яхшилик келади, дейдилар. Шу воқеа боис “Мухолифат ҚОМУСИ” га қўл урилди ва мухолифатнинг инқирози ҳақида бебурд одамлар эмас, балки мухолифатчиларнинг ўзлари ёзганлари бир китобга жамланиб, инқирозларни таҳлил қилиш бошланди. Бу эса, ифлос сувни кўриб, қудуқ қазиб, тоза сув чиқариш ҳақида ўйлаган авлодларимизни ёдга солади.

Файзнинг файзсиз “китоби”да фақат Муҳаммад Солиҳгина билиши мумкин бўлган гаплар ва у ҳамда унинг яқинларидан чиққан уйдирмалар бижирлагани табийки у қандай қилиб тузоққа илингани ҳақида савол уйғотади. Бу “китоб”ни касал бўлиб қолганда юборилган минг доллар учун таржима қилиб бераётган кимсанинг айтиб юрган гапларига эътибор қилмасак ҳам, Баҳодир Файзи бу “китоб” учун олган “гонорар”дан қанча солиқ тўлади экан, деб савол бериш билан унга бугунга қадар ёмонликни раво кўрмаганимизни эслатиб қўймоқчиман. У қайси бир қишлоқда эмас, қонунлар мамлакати Америкада яшаётганини унутмаслиги керак. Бу ерда телефон суҳбатларини ва қаердан, қачон, қанча пул келганини топишдан осон иш йўқ. Айниқса, солиқлар борасида уни юз йилда ҳам кечирмасликларини унутмасин! Қолаверса, унинг ёзиш услуби борасида тест қилдириб, террорга бевосита алоқаси бўлганларни оқлаши ва бошқаларга бўҳтон ёғдириши билан жиноят кўчасига кириб қолганини ҳам эслатмоқчиман. Бугун унга жабр қилиш ниятим йўқ. Андишани қўрқоқликка йўяверса, бир кун жавобини беришига тўғри келади.

Ҳали ҳам кеч эмас, Баҳодирда зиғирдек баҳодирлик топилса, бу қуллиқ тузоғини бўйнидан олиб отади ва тавқи лаънатдан ҳамда бебурд одамлар қўлида кукла булиб қолишдан қутулади ва ажабмаски, шу билан тўғри йўлга қайтган инсонлар каби Худонинг ҳам ғаззабига учрамаса!

Унинг номидан чиқарилган “китоб”да негадир Солиҳнинг ҳам Тоҳир Йўлдош билан тушган расмлари эмас-да, бизники ажратиб берилган ва қайта-қайта нашр этилмоқда. Шунингдек, мен илгари бўҳтонлиги ҳақида “Қора китоб” дея раддия ёзганим “китоб”дан парчалар олиш билан каминани айблашга уринилган. Шу боис бундан беш йил олдин ёзилган қуйидаги сатрларни ўқиб, биздан ҳам фикр олишга қизиққанида унинг ҳақиқатдан ҳам тарафсизлиги ва китоб ёзганига ишонган бўлардим.

Хуллас, мана шу беш йил олдин ёзилган матнни ўқисангиз, Баҳодирнинг номидан чиққан “китоб” ҳам манфур усул маҳсули эканлигига қаноат ҳосил қиласиз.

БИР РАСМ АФСОНАСИ

“ЭРК” Веб саҳифасидан кўчирма:

“Ўзбек ҳукуматига ва мухолифатга саволлар

Саволлар:

1. Нега Ўзбекистон ҳукумати бу суратни (Саҳифада 1995 йилда йилда олинган бир сурат берилган ва бу саволлар шу ҳақда-ЖМ) шу пайтгача эълон қилмаган? (Сурат Ўзбекистон Миллий Хавфсизлик Хизматига яқин манбалардан олинган). Ахир худди шундай сурат асосида ЭРК Партияси раиси Муҳаммад Солиҳ суд қилиниб, 15 йил қамоқ жазосига ҳукм қилинмадими? Ҳукумат қўлида шундай суратдан бошқа М.Солиҳнинг Исломий ҳаракат билан алоқадорлигини исботлайдиган ҳеч қандай далил йўқ эди-ку?

2.Яна бир муҳим савол: Нега МХХ(СНБ) бу суратни фақат энди “ишга солиш”га қарор берди?

Ёки бирон нарсанинг фурсати келдими? Ниманинг, кимнинг Фурсати келди?

Малумки, 1999 йил феврал воқеалари маҳкамасига чиқарилган “гувоҳ” Зайниддин Асқаров юқоридаги сурат “персонажлари”га қарши ҳам кўрсатма берди, аммо бу кўрсатмалар эълон қилинмади, бунинг сири нимада?

3.Ўзбекистон ҳукуматининг бундай икки хил ёндошиш усули остида нима ётибди – ўзи шундоқ ҳам парчаланган мухолифатни яна ҳам парчалаш режасими ёки бу ерда бундан ҳам жиддийроқ ниятлар яширилганми?

4. Сўнгги пайтларда “Америка овози” радиоси ўзбек бўлими, аниқроғи, унинг ходими Жаҳонгир Муҳаммад(Маматов) томонидан Ўзбекистон мухолифатига қарши кучайиб кетган пропагандани назарда тутиб, бу сохта мухолифатчиларни бошқариб турган Марказ Тошкентда жойлашмаганми, деган савол туғилмайдими?

5. Нега ҳеч кимнинг хаёлига “нима учун 8 йил давомида бу “мухолифатчи”лар номи Ўзбекистон матбуотида на яхши, на ёмон тарафдан лоақал бирон марта ҳам эсланмади-ю, бу давр мобайнида Муҳаммад Солиҳнинг номи тоталитар режим матбуоти ва телевидениесидан “халқ душмани” сифатида ҳеч тўхтамай қораланди,” деган савол келмайди?

Бу ҳақда холис кузатувчилар шундай ёзади:

“1999 йил феврал ойининг 18-чи куни Тошкентда юз берган қайғули воқеалардан сўнг айнан сўз қўриқчилари экстремизмга қарши курашнинг йўл кўрсатувчиларига айландилар. Улар редаксияларга бу воқеалардан ғазабланган одамларнинг очиқ хат ва мақолаларини чоп этишни буюрардилар, агар одамлар ҳеч нарса ёзмасалар, улар журналистлардан ана шундай “муносабат”ларни тўқиб-бичиб ёзишни талаб қилардилар. Масалан, “Халқ сўзи” газетаси асосий “террорист” Муҳаммад Солиҳ ҳақида мақола чоп этди(“у кўп хотинли, кўримсиз бир шоир ва портлашларнинг маЪнавий ташкилотчиси” қабилида) ва сензура ўша куниёқ рус тилида чиқадиган нашрлардан “муносабат” талаб қилди. Ва журналистлар қуйидаги қабилда “муносабат” тўқишга мажбур бўлишди: “Мен, кабел заводида ишлайдиган Вася Пупкин, ярамас Солиҳ ҳақида ўзбек тилида чоп этилган мақолани ўқидим ва бу ғайриинсонга ўзимнинг норозилигимни билдираман, у ҳеч ҳам шоир эмас…” Ва сўз назоратчилари мана шундай “линия” йил давомида ушлаб турилишини қаттиқ назорат қилиб туришади…

6. Воқеаларни кўриб турган ҳар қандай киши шундай деб савол беришга ҳақли: нега Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаларинининг уйлари мусодара қилингани сингари бу сохта мухолифатчиларнинг уйлари мусодара қилинмаган, нега уларнинг қариндошларидан биронтаси ҳам Муҳаммад Солиҳнинг қариндошлари сингари қамоққа олинмаган, қийноқларга солинмаган?

7. 8 йиллик умрини фақат ЭРК Партиясига қарши тухмат қилиш, унинг обрусини тўкишга сарфлаган бу гуруҳни “Каримовга қарши Мухолифат” деб аташ мумкинми?

Ўзбек мухолифати йиллар давомида Ўзбекистон демократик кучларининг Бирлашган Жабҳасини ташкил этишга уруниб келди,(энг сўнггиси 1992 йилда тузилган Демократик Форум эди), аммо бу бунга доим яна ўша “пўлатовалр” ҳалақит берди – улар муҳожиротда қандай “Миссия” ни адо этмоқда? Ва бу “Миссия” уларга кимлар тарафидан топширилган?

Ченгиз Туран Туркистан-НЕТ, 04.04.2001″.

“ЭРК”даги бу расм ва бир неча тилда(?)ги саволлар менга қаратилмагани ва мен мухолифат таркибида эмаслигим учун уни аввалига парвосиз қолдирдим. Аммо унинг ортидан юз берган воқелар бунга қайтишга ундади. 2001 йилнинг 17 Май куни бу хусусда ёзишига тўри келди.

ИҒВОГАРГА ЁЗИЛГАН МАКТУБ

Биз расмга тушган кунлар 1995 йил охири эди. Тоҳир Йўлдош билан аввал Абдураҳим Пўлатовнинг Истанбулнинг Кадикўй маҳалласидаги уйида учрашдик. У бир неча киши билан келди ва салом аликдан сўнг:

-Бир хонага ўтиб гаплашайлик,-деди.

Абдураҳим Пўлатовнинг болалари ухлайдиган хонага ўтдик. Икки қаватли каравотга суяниб ўтирган Тоҳир:

-Менга сиёсий қанот керак,- деди.- Армиям бор, аскарларим бор, фақат сиёсий бир куч бўлса бас, ҳукуматни унга олиб берамиз.

Биз узоқ гаплашдик. Мен:

-Толиблар бизга ҳеч қачон дўст бўлмайди,-дедим.-Агар улар Ўзбекистонга келсалар ва сиз уларнинг сафида бўлсангиз, биз Амударёнинг икки соҳилимиз!

Абдураҳим Пўлатов ҳам Ўзбекистонда ислом давлати эмас, демократик давлат тузиш масаласида қарорли эканини айтди. Тоҳир кайфияти бузилиб хонадан чиқаркан, заҳарханда кулиб туриб, ярми ҳазил-ярми чин шаклида׃ “Сизлар коммунист бўлганларингча қолибсизлар”,- деди.

Унинг ҳали Каримовни ўлдириш ҳақида гапи йўқ эди. Аммо Ислом давлати режаси унда пайдо бўла бошлаган эди. У биргалашиб курашайлик, деб атрофига одам тўплаётганди.

У кетаётиб “Мен МС (Мадаминов Салай ва ёки Муҳаммад Солиҳ-ЖМ) билан кўришаман, кейин сизлар билан ҳам такрор учрашаман”, деди. Эртасига Тоҳирнинг Истанбулдаги вакили Зайниддин Асқаров телефон қилди ва Тоҳирнинг мен билан учрашмоқчи эканини айтди.

Зайниддин икки йил олдин Истанбулга келган ва ора-сира телефон қилиб турарди. У доим МС нинг ёнида бўлганини айтар ва унинг мендан жуда ҳам ранжиганини такрорларди.

Тоҳир билан эртаси куни кечқурун бизнинг уйимизнинг ёнида, бензин колонкаси олдида гаплашдик. Тоҳир уйга киришга вақтим йўқ, деса ҳам икки соат чамаси тортишдик. У менга катта пул эвазига ўзи билан Эронга боришимни ва Тожик мухолифатининг радиосида Ўзбекча эшитиришларга бош бўлишимни сўради. Мен унга ўзбек ўлароқ бир ватан фарзандларимиз, лекин, биз ғоявий жиҳатдан бошқа-бошқа одамлар эканлигимизни, қуролли йўл эмас, мақсадимиз, балки демократия эканлигини тушунтиришга ҳаракат қилдим.

У кетаётиб׃ “Хато қилдингизлар, Муҳаммад Солиҳ сизларга қараганда анча яхши тушунар экан”, деди. Мен ундан газетага интервю беришини сурадим. Ўшанда “Туркия” газетасида ишлардим. У рози бўлди ва эртасига учрашадиган бўлдик. У Абдураҳим Пўлатовга ҳам ваъда берган экан. Истанбул марказидаги Ёшлар уйида учрашдик. Расмга ўша ерда тушдик. Бошқа расмлар ҳам бор. Интервюдан кейин у МС билан учрашгани ва бизларга охирги марта бирга бўлиш таклифини қилаётганини айтди. Биз ўзбек сифатида бир-биримиз билан учрашиб, гаплашишимиз мумкинлиги, лекин ғояларимиз айри-айри қолишини такрор айтиб, хайрлашдик.

Зайниддин Асқаров олдин газетага ҳам келиб турарди. Бирдан оёғини узди. Аммо ора-сира телефон қилиб, МС билан Эронга, Афғонистонга, Чеченистонга бориб келдик, деб айтарди ёки Тоҳирнинг Истанбулга келгани ҳақида ҳам шаъма қиларди. Мен унинг бундай услубини тушунмас ва МС нинг навбатдаги ўйини деб қўярдим. Аммо ўшанда МС нинг “Озодлик” радиосидаги бир чиқиши диққатимни тортди.

МС ваҳобийлар ҳақида гапириб, бу оқимнинг фазилатларига тўхталди ва сўнг толиблар бизга душман эмас, дўст эканлигини айтди. Абдурашид Дўстимни дўстим, деб келган МС бирданига унга ҳам қарши фикрлар билдирди. Мен кўпроқ туркчи, турончи ғоясига яқин бўлганим учун буни ҳазм қила олмадим.

Абдурашид Дўстим Анқарага келганида Абдураҳим Пўлатов билан ҳузурига бордик. У билан “Туркия” газетасида катта суҳбатим, расм билан бирга босилган. Келгусида балки у ҳам “террорчи” деб топилиб қолса, далил қидирганларга буни олдиндан айтиб қуймоқчиман.

Кейинчалик “Радикал” газетасида Анвар Олтойли ва МС ҳақида туркум мақолалар чиққанда, МС ва Дўстим ораси нега бузуқ эканлигини тушундим.

Мақола “Йўқолган пуллар МҲП куръерида” деб номланган ва Туркиянинг энг машҳур газеталаридан бири бўлган “Радикал”да 1996 йил 17 декабр, сешанба куни босилиб чиққанди. Газетанинг ёзишича, Туркия ҳукумати Абдурашид Дўстимга Анвар Олтойли орқали 12 миллион доллар ёрдам юборган. Аммо пулнинг ҳаммаси Дўстимга бормаган. Олтойли қолган пулни МС га берганини айтган. Бу ишда Туркия ҳукуматида ишлаган Камол Южаорол (турмуш ўртоғи ўзбеклардан ва ўзи МС нинг дўсти. Булент Эжевитнинг МСнинг китобига ёзилган сўзбошисини ҳам шу одам уюштирганди) арачилик қилган экан.

Дарҳақиқат, шундан кейин мен баъзи саволларимга жавоб топгандай бўлдим. Туркияда яшаш осон эмас эди. Мен келганимдан кўп ўтмай, газетада ишлай бошладим. Аммо бир оилани боқиш учун бу маош етмас эди. КОЧ университетида ўзбек тилидан дарс бера бошладим. Би-Би-Cи радосига мухбирлик қилдим. “Озодлик” билан ҳамкорлик қилдим. Шунда ҳам баъзан қўл калталик қилган пайтлар бўлган. Аммо МС Истанбулнинг энг қимматбаҳо жойидан уй олган ва шоҳона ҳаёт кечирар, лекин ҳеч қаерда ишламас эди. Китоб чиқариш учун ҳам пул керак эди. Газета учун ҳам, бошқа сарф-харажатлар учун ҳам…

Хуллас, газетадаги мақола кўп нарсани ойдинлаштирди. Бу пайтда ҳукумат алмашиб, пул берганлар ўрнига исломий РЕФАҚчилар келганди. Кечагина демократ бўлиб, юрган МС энди диндор бўлиб қолди. У намоз ўқишни бошлаш билан бирга Умрага ҳам бориб келсада баъзан “қиттай-қиттай” қилишни ҳам қўймас эди. Аммо пул масаласида текшир-текширлар бошлангани учун Туркия унга тор бўлиб қолди.

Майли, бу айри мавзу. Тоҳир масаласига қайтадиган бўлсак, Ўзбекистон ҳукумати МСни фақат битта расм учун айблаётгани йўқ. Унинг 1994 йилда қурол йўли билан давлат тўнтаришига ҳаракат қилгани сир эмас. Бу ҳақда китобларимдан батафсил маълумот топишингиз мумкин.

МС Афғонистонга бормаганини ҳам исботлай олмайди. Чеченистонга боргани ҳам ўртада. Генерал Лебед билан учрашгани эса “ЭРК” газетасида шов-шув қилинди. Анвар Олтойли билан Саудия Арабистонига қайта-қайта бориб келишгани ҳам ойдан равшан. Менинг шахсий фикрим шундай: Тошкент портловларини Ўзбекистон ҳукумати қилган. Лекин МС ва Тоҳирни бу ишда қўлланишган. Яъни тахминан иштирок 70 га 30 фойиз даражасида бўлган.

Ўзбекистон ҳукумати ўзини қўлланаётганини МС билиб турганига ҳам ишонаман. Чунки Туркия элчиси бўлган Абдулла Абдураззоқов билан доим хуфёна учрашиб тургани ва Абдураззоқов Тошкенга чақирилгач ҳам ундан мактуб олиб турганини биламан. Ҳукумат МСни Абдураззоқов ва Олтойли орқали бошқарган. Ҳукуматнинг мақсади МС бўлмаган. Балки ислом таҳликасини кучлантириб, ўз умрини узайтирмоқчи, демократия истаганларни ҳам йўқотмоқчи ва зулмни хавфсизлик таҳликаси билан оқламоқчи бўлган. Аммо таҳлика ростдан ҳам кучайди ва бунга ҳукуматнинг ўзи айбдор.

“ЭРК” эълон қилган саволларда шундай сатр бор:”Сурат Ўзбекистон Миллий Хавфсизлик хизматига яқин манбалардан олинган”. Бу эса ҳукумат бугун ҳам МСни кимлардир орқали бошқараётганини кўрасатди. МС “Иқрор” китобининг таржимаи ҳоли ёзилган қисмида, 440 бетда шундай ёзади:

“1984 йил май ойида мени КГБ га чақиришди. Бир рус майори суҳбат қилди. Ўша пайтлари Тошкентда бир америкалик олим йигит билан танишиб қолган эдим. КГБни шу Америкаликнинг дунёқараши ва албатта менинг унга қарашим қизиқтирган экан. Менинг айтганларим унга маъқул бўлмади. Шунга қарамай, суҳбат сўнгида тез-тез учрашиб турсак яхши бўларди, деди майор”.

Шундан кейин, МС майор ҳеч кимга айтманг дегани билан бу учрашувни ҳаммага айтганини ёзади. Сўнг “84 йил охирида менинг ҳаётимда яна бир муҳим воқеа рўй берди. Ёзувчилар союзи менга бир эмас, икки эмас, роппа-роса уч хонали квартира берди” деб ёзади МС.

Ўша йилларни билганлар айтишсин-чи, КГБ га қарши чиққан одам квартира ололармиди?

Мен МС КГБ чи демоқчи эмасман. Балки уни қўлланишган, деган фикрдаман. У ҳар нарсага дарров ишонадиган ва дўст душманни ажрата олмайдиган, иғволарга берилиб кетиб, нималар бўлаётганини унутадиган бўлгани учун ҳам ҳозирга қадар қўлланишмоқда. Бўлмаса қандай қилиб, бу расмни МХХ “ЭРК” саҳифасига чиқишини таминлайди?

Саволларнинг мен ҳақимдаги қисмида эса менинг “Америка Овози”да мухолифатга қарши пропаганда ишлари олиб бораётганим масаласидир. Жуда қизиқ, радионинг ёпилиши ҳақида гап кетса, мени Ислом Каримовга қарши тинимсиз танқидий чиқишлар қилганим учун айблашади. Ёки Тоҳир Йўлдош билан суҳбат қилганим бунга сабаб бўлди, дейишади.

“Америка овози” мен ишлаган даврда ҳақиқатдан ҳам Каримовни деярли мақтамади. Чунки Каримовни мақтайдиган матбуоти бор. Мухолифат аъзоларидан ҳам аксариятига доим сўз берилди ва сензура қилинмади. Радиода бугунга қадар камдан-кам тортишилган мазуларга ҳам қайтиладиган бўлди. У ҳам бўлса мухолифат ўртасидаги парчланишни йўқотиб, умумий демократия ва инсон ҳуқуқлари масаласида бирлашиш. Бу менинг ўйлаб топган нарсам эмас. Ўзбекистонда етилган масала бу. “ЭРК”чи ва “Бирликчи”лар ўртадаги ғавғоларга етар, бас демоқда эдилар. Мен ҳам бирлашиш масаласидаги фикрларни олиб, ўртага қўйдим. Гапирган мен эмас, балки мухолифат аъзолари. Агар ўз сафдошларингизнинг танқидини ҳазм қила олмасангиз лидерман деганингиз неча пул, деб сўрайдиган йўқ.

Биз эса эзгулик хизматида. Радио эшитмайдиган ва укаси ёки бошқа бировнинг гапи билан дарҳол жаҳли чиқадиган МС буни ўзига қарши деб билмоқда. 1994 йилда Истанбулда эканимизда, укаси Муҳаммад Бекжон “Озодлик” радиосидан бизга тош отмоқдалар, деганида, дарҳол радиога раддия хати ёзиб, менга “Қўл қўйиб, жўнатинг” деди. Мен унга: “Бу аҳволда Каримовдан фарқимиз қолмайди-ку? У танқид учун одамларни қатағон қилмоқда. Биз ҳам радиога дарҳол хат ёзсак, қандай бўлади. Улар шахсимизни ҳақорат қилишган эмас. Ҳатто отимизни тутиб, танқид ҳам қилишган эмас, фақат Абдураҳим Пўлатовга сўз беришганда у нималаргадир ишора қилиб гапирибди”,- дедиму балога қолдим.

Хатни ўзи имзолаб юборди ва сўнг радио бўлим бошлиги Ёқуб Туронга телефон қилиб у билан ҳам анча тортишди.

Дарвоқе, “Америка овози” масаласига қайтасак, бу эгасиз даргоҳ эмаски, ЖМ ҳамма ишни қилсин. Бўлимда энг кичик лавозимда бўлган одам камина эди. Олинадиган ва бериладиган суҳбатлар мудир билан маслаҳатли қилинарди. Мудир эшитиб кўргандан кейин эфирга бериларди. Масалан, мен раҳбариятнинг изни бўлмасдан бирор интервю олганим йўқ. Тоҳир Йўлдош ва ёки унинг сафдошлари телефон қилганда, мудир Насратиллоҳ Лаҳееб менга буюрган ва шундан кейин мен бу ишни бажарганман.

Ўзбекистон Исломий ҳаракати террористлар рўйхатига кирганда ва Тоҳир Йўлдош радиога телефон қилганда мен мудирга “Бориб раҳбариятдан сўраб келинг-чи, олишимиз мумкин-ми” деганман. Раҳбарият эса “Бу ер Америка, сўз эркинлиги”, деб жавоб қилган. Агар “ЭРК” да савол берганларнинг мантиғига қулоқ солинса, журналист Аҳмад Рашидни қамаб қўйиш керак экан-да. У нафақат интервю олган, балки Афғонистонда ўзбекистонликлар билан юзма-юз учрашган ҳам.

Агар “Америка овози”нинг Каримов режимига қарши бўлганларга кенг ўрин берганини мухолифатга қарши пропаганда деса, буни ўйлаб кўриш керак. Менимча гап бунда эмас. Бу бир касалликнинг аломати. Нега мен эмас, улар танқид қилишади, деган ички бир ҳасад касали бу. Балки Каримов режими яна МСни қўлланган бўлмасин?!

Саволларда диққатни тортган яна бир неча жиҳат бор.

Биринчиси: Бугунга қадар Ўзбекистон ҳукумати фақат МСни гапираётган ва бошқаларга, жумладан менга индамаётган, экан. Шу қадар ҳам сўқир бўлиш керакми? 1994 йилда 300 рақамли Жиноят ишида МСнинг қозон қорасидан бизга тегмаганми? Яқинда, яни 2000 йил 19 Ноябрда Ўзбекистон Олий суди чиқарган ҳукмда гарчи мухолифатдан чиқиб кетганимга беш-олти йил бўлганига қарамай менинг номимни бир неча жойга тиркаб қўйишганини наҳотки МС кўрмади? У ҳолда Ҳукмни яна бир ўқиб чиқсин. Ҳамма қилғиликни у қилиб, балосига бошқалар қолмоқда-ку? Яна нега менга индайдию бошқаларга индамайди, дейиши унинг характерида мен очмоққа уринган деталларни ошкор қилиб турибди.

Эсимда ҳукумат менинг ўйимни олиб қўйганда (Дарвоқе саволларда нега МСнинг уйини олишдию бошқаларникини олишмайди деб сўрашган.) МС “Бу ҳақда гапиришимни ҳам истамасди. Қариндошларимни қамашганида ҳам Ўзбекистондек катта масала олдида булар майда-чуйда, деган шаклда гап қиларди. Аммо навбат ўзининг уйини олишга келганда, бу хабарни телефонда эшитаётиб лаблари гезариб, қўллари қалтираб қолганди. Мол-мулк жигар, дейдилар. Мен чеккан азиятларни МС бу қадар тез унутгани унинг хотирасида ҳам заифлик бошланганининг далолатими?

Яқинда Америкаликлар бир кашфиёт қилишди. Одамлар эслаб қолмасликка атайлаб уринсалар хотира ҳодисаларни хазинасидан улоқтирар экан. Бу икки тахминдан қайси бири тўғри, бу менга қоронғу. Умуман мен ва қариндошларим ва ёки Пўлатов ва қариндошлари Каримовдан азият чекмаган тақдирда ҳам “Нега буларга индамаяпсан?” деб бақиришнинг ўзи даҳшатли ҳол. Бундай одамдан ҳамма нарсани кутса бўлади.

Мен саккиз йилдан буён ЭРК партиясига ва ёки МС ёзганидек, ЭРК га қарши курашибман. Мен ЭРК партиясидан чиққанимдан кейин бирор марта ҳам ЭРКга қарши ёзмадим. ЭРК бу халқ . Халққа қарши ёзиш менинг услубим эмас. Аммо ўзини “ЭРК” деб ҳисоблаган МС ўзига қарши гапларни ЭРК га қарши деб билса, бу ҳам унинг таржимаи ҳолига оид.

Мен МСга токи у Сафар Бекжоннинг номидан ёзилган китобида менга туҳмат, буҳтон ёзмагунча билганларимни ичимга ютдим. Энди билсам, энг катта хатоим шу бўлган экан. Андишанинг отини қўрқоқ дейдилар, деганлари бугун ўртага чиқмоқда. Каримов режими баробарида МС режими ҳам камина ҳақида тинмай иғво тарқатиб келмоқда.

Бирлик электрон саҳифасини мен тайёрлайман, деб ўйлайди. Чунки мен МС ни ёнида бўлганимда ҳамма ёзиш-чизишларни қилганим, газетани ўзим чиқарганимни хотирасига “унутма” деган. Бугун ҳатто Абдураҳим Пўлатов ўз оти билан ёзганларини ҳам мендан кўради. Мен кейинги бир йил ичида Абдураҳим Пўлатов билан фақат бир марта учрашдим, у ҳам бўлса у радиога ташриф буюрганда. “Бирлик” саҳифасига эса алоқам йўқлигини ёзишимга ҳам ҳожат бўламаса керак.

МС ўзини овутиб ЖМ яна менга туҳмат қилмоқда ва расмни Ченгиз Турон деган турк эълон қилган, мен эмас, дейди. Бу чўпчак. У одам агар бор бўлса “Америка овози”нининг ўзбекча эшиттиришларини эшитиб, тушунмаганга ўхшайди. Ўзбек туркчасини ўрганишни маслаҳат берган бўлардим унга. Агар у ёзган бўлса, МС га шу қадар ёқиб кетибди-ки, “ЭРК” саҳифасининг “қоши” билан “кўзи”га айланди бу расм ва саволлар? Агар ростдан ҳам фақат расм туфайли айбланаётган бўлганда “Қўйинглар бу туҳматни мен яшаяпман, душманимга ҳам раво кўрмайман”, деган бўларди. Афсуски, бу ҳам унинг террорга боши кириб, орқаси чиқмай қолганини кўрсатади.

Қисқа қилиб айтганда, қўли қон одам ҳар қандай қабиҳликдан қайтмас экан. МС қисман роҳат қиладиган бўлди. Бугун менинг опам ва синглимни қамоққа олишди.

Жаҳонгир Муҳаммад.

(Вашингтон, 2001 йил, 17 Май)

http://turonzamin.org/2007/05/17/fayzsiz/