Ўзбекистон. Нега Шавкат Мирзиёев Нафосат Оллоҳшукурова бўйича жим? (2020).

Президент Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йили бошларигача давлат бошқарувини ва суд ҳуқуқ тизимини қанчалик модернизациялаштиргани журналист, блоггер Нафосат (Шабнам) Оллоҳшукуровага нисбатан бўлган муносабат яққол кўрсатади. [1].

Озодликдан иқтибос:”Ўтган ой руҳий касалхонадан чиқарилган Нафосат (Шабнам) Оллошукурова 18 январь куни Ўзбекистондан чиқиб кетди.

Оллошукурова ўзини қайта руҳий касалхонага ташлашларидан қўрқиб ватанни тарк этиш ва хориж давлатидан қочқинлик сўрашга қарор қилган.

Шабнам Озодлик билан суҳбатда Хоразмдаги қамоқхонада пайти хориждаги мухолифат етакчиларидан бири Муҳаммад Солиҳга қарши кўрсатма олиш мақсадида ўзини қийнашганини иддао қилди.

Озодлик билан суҳбатда блогер хусусан¸ ўзини қип-яланғоч қилиб, ечинтириб, сочидан судраб уришганини ҳикоя қилди.

Ҳозирча Шабнам Оллошукурова иддаолари бўйича ҳуқуқ-тартибот идораларидан изоҳ олиш имкони бўлмади.

“Яна руҳий касалхонага ташлашларидан қўрқдим”

Шабнам Оллошукурова Озодлик билан 20 январь кунги суҳбат чоғида ўзини яна руҳий касалхонага ташлашларидан қўрқиб, Ўзбекистонни тарк этганини айтди:

– Мени уч марта руҳшунослар сўраб келди. Уйда бўлмаганим учун улар мени олиб кета олишмади. Улар “соғлигини текширмоқчимиз”, деган баҳона билан келишди. Лекин кечки соат 6 да келишадими, соғлигимни текшириш учун? Мен қўрққаним учун Ўзбекистондан чиқиб кетдим.

“Яланғоч қилиб, ечинтириб, сочимдан судрашди”

Шабнам Оллошукурова Озодлик билан суҳбатда ўз қўрқувига асос бўлган воқеалар¸ хусусан¸ шу пайтгача сир сақлаб келган Хоразм ИИБси ҳибсхонасида қўлланилган қийноқлар ҳақида гапирди.

– Маҳмуд Ражабнинг кўчага чиқишида Муҳаммад Солиҳ ва Дўстназар Худойназарларнинг қўли борлиги, улар юртда тўнтариш қилишмоқчи бўлишаётгани тўғрисида кўрсатма беришимни сўрашди. Мен уларга бунга Муҳаммад Солиҳнинг алоқаси йўқ, қандай бундай кўрсатма бераман¸ дедим. Улар “Биз сенга қандай кўрсатма беришни ўзимиз айтамиз” дейишди. Рози бўлмаганим учун менга нисбатан куч қўллашди. Биринчи куни бақириб, қўрқитиб, таҳдид қилишди. “Бутилка тиқаман”¸ дейишди. Иккинчи суткада аввалига калтаклашди. Сочимдан судраб, қорнимга уришди. Учинчи суткада ечинтиришди. Ҳаммаси эркаклар эди. Муҳаммад Солиҳга қарши кўрсатма беришимни талаб қилишди. Мен рози бўлмадим. Кейин руҳий касалхонага ташлашди.

“Қийноқларни ошкор қилсам, ҳақиқий жинни қилиб қўйишларини айтишди”

Шабнамнинг айтишича, ундан қамоқхонадаги қийноқларни ошкор қилмаслик талаб қилинган:

– Биринчидан¸ блогерлик фаолиятимни бутунлай тўхтатишимни талаб қилишди. Иккинчидан, қамоқхонада бўлган гапларни ошкор қилсам, мени ҳақиқатдан жинни қилиб қўйишларини айтишди. Бу гапларни Ўзбекистон ичкарисида айтишга қўрққандим”. Иқтибос тугади.

Шавкат Мирзиёев режимининг Нафосат Оллоҳшукуровага нисбатан таъқиб ва тайзиқларидан қуйидаги хулосалар келиб чиқади:

1. Ўзбекистонда сўз эркинлиги йўқ. Нафосат Оллоҳшукурова, Отабек Нуриддиновга нисбатан таъқиб ва тайзиқлар, Давлатназар Рўзметов ўлими, минбар.уз, тогри.уз веб сайтларининг ёпилиши бунинг яққол исботидир.

2. Ўзбекистонда тинч норозилик намойиши ўтказиш эркинлиги ҳуқуқи мамлакат конституциясида кафолатланган бўлсада, амалда норозилик намойишлари ўтказилишига иложи борича тўсқинлик қилинади. Норозилик намойиши ташкилотчилари, қатнашчилари турли таъқиб, тайзиқларга дучор бўладилар.

3. Жазоловчи психиатрия СССР даврида диссидентларга ва бошқа фикрловчиларга нисбатан кенг қўлланилган эди. Бу амалиёт диктатор Ислом Каримовнинг 27 йиллик бошқаруви даврида ҳам қўлланилган эди, президент Шавкат Мирзиёев ҳам жазоловчи психиатрияни қўллашни давом эттирябди.

4. Ўзбекистонда мустақил суд тизими йўқ. Президент суд, ҳуқуқ тартибот тизимини модернизация қилишни ваъда берганига қарамай соппа соғ Нафосат Оллоҳшукурова, Отабек Нуриддиновлар суд тизимининг таъқиб, тайзиқларига дучор бўлди.

5. Мамлакатда фуқаровиы жамиятни оёққа туриб олишига йўл берилмаябди. Асосий эркинликлар йўқ. 2019 йилда блок постлар қайтадан очилди, троллар фабрикаси ўз фаолиятини бошлади.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

24-январь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ўзбекистонни тарк этган блогер Шабнам ўзининг қийноққа солинганини иддао қилди (ВИДЕО). 20.01.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/shabnam-olloshukurova-muhammad-solih-qochqinlik-qiynoq/30387102.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).