Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев, Гулнора Каримова, коррупция. (2020).

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йил бошида Гулнора Каримованинг коррупцион жиноятлари бўйича ёпиқ суд бошланди.

Ўзбекистон Олий суди матбуот хизматининг хабар қилишича Жиноят ишлари бўйича Тошкент шаҳар судида 8 январь куни аввалги президентнинг тўнғич қизи Гулнора Каримова ва бошқа шахсларга нисбатан галдаги жииноят иши бўйича маҳкама бошланган. Суд ёпиқ тарзда ўтмоқда.

Қуйидаги Озодликнинг хабари: [1].

“Бош прокуратура Каримова уйидан чиққан бойликлар мусодара этилганини билдирди.

январь 12, 2020

Ўзбекистоннинг аввалги президенти тўнғич қизи Гулнора Каримованинг Тошкентдаги яшаш манзилларида 985 турдаги тарихий маданий ва бадиий аҳамиятга эга қимматликлар деб топилган ҳамда умумий қиймати 12,7 млрд. сўмдан ортиқ бўлган санъат асарлари аниқланган ва мусодара қилинган.

Бу ҳақда Ўзбекистон Бош прокуратураси 11 январ куни маълум қилди.

Бош прокуратура баёнотида айтилишича, Каримованинг уйидан топилган ва хатланган ашёлар орасида санъат асарлари, картина, сўзана, миллий тақинчоқлар, сопол, ёғочдан ишланган миллий ҳунармандчилик асарлари ва ҳоказолар бор.

“Картиналар ва санъат асарлари суд ҳукмига кўра давлат эгалигига ўтказилиб, Ўзбекистон амалий санъати ва ҳунармандчилик тарихи Давлат музейи, Фарғона вилоят тарих ва маданият Давлат музейи, Андижон вилоят тарих ва маданият Давлат музейи, Чирчиқ шаҳар тарих музейларига топширилган”, – дейилади Бош прокуратура баёнотида.

Аввалроқ Ўзбекистон Бош прокуратураси жиноий уюшма таркибида товламачилик, бюджет маблағларини талон-торож қилиш ва чет эл давлатларда жиноий даромадларини легаллаштириш каби жиноятларни содир этган Г. Каримова ва бошқаларга нисбатан бўлган жиноят иши юзасидан олиб борилган тергов ҳаракатлари якунлангани, иш судга оширилгани ҳақида маълум қилганди.

Бош прокуратура баёнотида айтилишича, айни пайтда тегишли соҳа идоралари иштирокида Швейцария, Франция, Россия Федерацияси, Латвия ва бошқа давлатлар ваколатли идоралари билан ҳамкорликда Гулнора Каримова томонидан жиноий йўл билан қўлга киритилган активларни қайтариш масаласида иш олиб борилмоқда.​

“Швейцария федерал прокуратураси билан ҳамкорликда экспертларни жалб қилинган ҳолда Г.Каримованинг Женева шаҳрида жойлашган вилласида ўтказилган тинтув вақтида аниқланган ва хатланган 70 турдаги санъат ашёлари (картиналар, амалий санъат ва ҳунармандчилик асарлари ва ҳоказолар)нинг миллий бойликка тааллуқлилигини аниқлаш ҳамда уларнинг Ўзбекистонга қайтарилиши бўйича ишлар олиб борилмоқда”, – дейилган Бош прокуратура баёнотида.

Бош прокуратуранинг ўтган йил 6 декабридаги баёнотида тергов томонидан Г. Каримова фуқаролар ва турли компаниялар эгаларига босим ўтказиш ва қўрқитиш йўллари орқали уларнинг мулкларини ўзига тегишли бўлган компанияларга расмийлаштириб беришга мажбур қилгани аниқлангани билдирилган.

“Мазкур тергов қилинаётган жиноят иши доирасида етказилган зарарнинг миқдори 165 млн. АҚШ доллари ва 85 млрд. сўмдан кўпроқни ташкил қилди. Г. Каримовага Жиноят кодексининг тегишли моддаларида назарда тутилган товламачилик, талон-торож қилиш, Ўзбекистон Республикасининг манфаатларига хилоф равишда битимлар тузиш ва жиноий уюшмани ташкил этиш билан боғлиқ жиноятларини содир этганлиги бўйича янги айблов эълон қилинди”, дейилганди Бош прокуратура хабарномасида”. Озодлик хабари тугади.

1. Суд очиқ бўлишини президент Шавкат Мирзиёев таъминлаши керак эди. Суд жараёни инсон ҳуқуқи ҳимоячилари, журналистлар, блоггерлар томонидан Ўзбекистон жамоатчилигига ёритилиши керак эди. Лекин, бундай бўлмаябди.

Президент Шавкат Мирзиёев жамоатчиликнинг кўп коррупцион сирлардан хабардор бўлиб қолишини хоҳламайди. Сабаби, Шавкат Мирзиёев диктатор Ислом Каримов мамлакатни бошқарган даврларда туман ҳокими, вилоят ҳокими ва 13 йил Бош вазир лавозимларида ишлаган эди.

2. Transparency International ташкилотининг 2019 йилги ҳисоботи бўйича Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи ҳануз жуда паст, 23 баллга тенг. Бу дегани мамлакатда коррупция гуллаб яшнаябди.

Ўзбекистонда Transparency International ташкилотининг бўлими очилмаган. Қирғизистон ва Қозоғистонда эса очилган.

3. Мамлакатда кучли фуқаролик жамияти шаклланиши учун шароит яратилмаябди. Ташкилотларга уюшиш эркинлигига, тинч норозилик намойишлари ўтказиш эркинлигига, эркин ҳаракатланиш ҳуқуқига, эътиқод эркинлигига йўл берилмаябди. Диктатор Ислом Каримов давридаги блок постлар ўтган йилнинг ноябрь, декабрь ойларида қайтадан очилди. Троллар фабрикаси 2019 йилдан фаолиятини бошлади.

4. Мамлакатда бақувват ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Давлат мулки, монополиялар ҳукмронлиги сақланиб қолмоқда. Соғлом рақобат муҳити йўқ.

Кластерлар тизими фермерларнинг, ишчиларнинг ҳуқуқларини, эркинликларини оёқ ости қилмоқда.

5. Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Мухолифатга йўл берилмаябди. Сиёсий рақобат йўқ. Эркин, демократик сайловлар ўтказиш учун зарур бўлган бақувват ўрта синф йўқ, кучли фуқаровий жамият йўқ.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

17-январь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Бош прокуратура Каримова уйидан чиққан бойликлар мусодара этилганини билдирди. 11.01. 2020. (https://www.ozodlik.org/a/ozbekiston/30371714.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).