Ўзбекистон “сайловлари” натижалари. Йиғланг, кулинг, ғазабланинг. (2020).

Ўзбекистонда парламент ва маҳаллий кенгашларга 22 декабрь, 2019 йилда бўлиб ўтган “сайловларда” мен аввалги мақола ва видеоларимда айтиб ўтганимдек ўта сиёсий саводсизлик ғалаба қозонди.

Озодликдан иқтибос: [1]. “Адлия вазирлигининг хабар қилишича, 5 январда 25 та сайлов округида ўтказилган такрорий овоз бериш натижаларини қўшганда Олий Мажлис Қонунчилик палатаси депутатлари тўлиқ шаклланди. Унда сиёсий партиялар қуйидаги миқдорда депутатлик ўринларига эга бўлди:

1. ЎзЛиДеП – 53 (35 %)

2. “Миллий тикланиш” – 36 (24 %)

3. “Адолат” СДП – 24 (16%)

4. Халқ демократик партияси – 22 (15%)

5. Экологик партия – 15 (10%)

Партиялар парламентдан эгаллаган ўринлар миқдори бундан 5 йил муқаддам ўтказилган сайловдаги кўрсаткичлардан деярли фарқ қилмайди”. Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда бўлиб ўтган “сайловлар” аввалгилардан фарқли равишда 5 та

қўғирчоқ партиялар ўртасида бўлиб ўтган дебатлар, журналистларнинг, ватандошларнинг партия раисларига берилган савол жавоблари мамлакат телеканаллари орқали ёйинланган. Бироқ, бу сайловларда ҳам мухолифат ва мустақил номзодларга йўл берилмаган.

Беш қўғирчоқ партия етакчилари ҳам Ўзбекистонда сиёсий эркинлик, иқтисодий эркинлик йўқлиги ҳақида лом мим дейишмаган. Яна шуниси ачинарлики, кулгилики Либерал Демократик партия эркинлик йўқ, демократия йўқ жамиятда бўлиб ўтган сайловларда 53 ўринни олиб, 35 фоиз билан қўғирчоқ парламентда кўпчиликни ташкил қилган.

Ўзбекистон Либерал Демократик партияси 2003 йилда қонхўр диктатор Ислом Каримов томонидан ташкил қилинганди. Бу партия 2007 ва 2015 йилларда Ислом Каримовни, 2016 йилда Шавкат Мирзиёевни президентликка номзод этиб кўрсатган эди.

Эркинлик учун, демократия учун курашадиган партия диктаторни президентликка номзод этиб кўрсатса, мамлакатда сиёсий эркинлик, иқтисодий эркинлик йўқ деб баёнот бермаса, мен бу “сайловларда” ўта сиёсий саводсизлик ғалаба қозонди деб баралла айта оламан.

2. 2019 йилда бўлиб ўтган “сайловлар” шуни яққол кўрсатдики, президент Шавкат Мирзиёев бошқарувида мамлакатда мухолифатда йўл йўқ, мустақил ташкилотларга уюшиш эркинлиги ҳуқуқига, тинч норозилик намойишлари ўтказиш эркинлиги ҳуқуқига, сўз эркинлиги ҳуқуқига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эътиқод эркинлигига, ўз фикрини эркин ифодалаш ҳуқуқига йўл берилмайди.

Эркин ҳаракатланиш ва истаган жойда яшаш эркинлигини чекловчи прописка тизимига яна қўшимча қилиб блок постлар қайтадан очилди. Троллар фабрикаси 2019 йилда ўз фаолиятини бошлади. Фуқаровий жамият шаклланишига йўл қўйилмайдиган шароит яратилди.

3. Ўзбекистонда фермерлар ҳанузгача ернинг. ҳосилнинг эгаси эмас. Президент Шавкат Мирзиёев яратган кластер тизими туфайли кўплаб фермерларнинг ерлари зўравонларча тортиб олинди. Ерларидан маҳрум этилмаганлари кластерларга мажбуран шартнома асосида киритилди. Бу фермерларга кластерлар топширган ҳосиллари учун пулларини ўтказиб бермаябди. Натижада фермерлар ишчиларга маошларини тўлай олмаябдилар. Фермерлар ва ишчиларнинг ҳақ ҳуқуқлари кластерлар томонидан оёқ ости қилинмоқда.

Мамлакатда давлат мулки, монополиялар ҳукмронлиги давом этмоқда.

Бундай шароитда ўрта синф оёққа тура олмайди.

4. Ўзбекистонда мустақил парламент йўқ, мустақил суд тизими йўқ.

5. Мамлакатда на иқтисодий эркинлик, на бақувват ўрта синф, на сиёсий эркинлик, на кучли фуқаровий жамият бор. Коррупция, зўравонлик гуллаб яшнаябди.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

10-январь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. “Депутатлар ҳокимлар тизгинидан чиқолсагина, Янги Парламент бўлиши мумкин”. 06.01.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/%D0%BE%D0%B7%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80-%D1%81%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2-/30362922.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).