Ўзбекистон Шавкат Мирзиёев бошқарувида ривожланадими?! (2019).

Президент Шавкат Мирзиёев 8-декабрь, Ўзбекистон конституциясининг қабул қилинганининг 27 йиллигига бағишланган тантанали йиғилишда оммавий ахборот воситаларига эркинлик, сўз эркинлиги, халқ назорати, мулк дахлсизлиги, суд тизимида бўладиган ислоҳотлар, бўлажак сайловлар ҳақида бир соатдан кўпроқ маъруза қилди. [1].

Бироқ, мен президент Шавкат Мирзиёевнинг маърузасида кўп мени ўйлантирган саволларга, муаммоларга жавоб топа олмадим.

1. Сиёсий рақобат. Сиёсий мухолифат. Бирлик Халқ Ҳаракати партияси, Эрк демократик партияси, Бирдамлик Халқ Демократик партияси ҳақида лом мим демади. Хулоса, президент Шавкат Мирзиёев бошқарувида сиёсий рақобатга, сиёсий мухолифатга йўл берилмайди.

2. Иқтисодий эркинлик.Ерларни фермерлардан тортиб олиш ёки уларга беришни 2020 йилдан ҳокимлар эмас, туман кенгашлари ҳал қилади. Лекин, президент Шавкат Мирзиёевнинг 3 йил олдин айтган;” 2 иш ўринни яратган тадбиркорни бошимда кўтариб юраман”- деб айтган ваъдаси қуруқ сўз бўлиб чиқди. Мулк дахлсизлиги таъминланмади. Келажакда таъминланишига менда катта шубҳа бор. Олий ҳокимиятда гуллаб яшнаётган коррупция ҳақида ҳам лом мим дейилмади. Суд тизимида 3 йил олдин ислоҳотлатга ваъда берилган эди. Ҳануз суд тизими мустақил эмас. Судларда адолат топа олмайсиз. Яна ваъда берилди.

3. Сиёсий эркинлик. Минбар.уз, тогри.уз ёпилди. Журналист Давлатназар Рўзметов ўлими, журналист Нафосат Оллоҳшукурованинг 10 суткага сохта айблар билан қамалгани ва врачлар комиссиясининг сохта хулосаси билан руҳий касалликлар шифохонасига мажбуран жойлаштирилгани, прописка, блок постларнинг қайта очилиши ҳақида ҳам маърузада ҳеч нарса дейилмади.

4. Қашшоқлик. Ўзбекистоннинг ташқи қарзи 20 миллиард АҚШ долларидан ошиб кетди. Лекин, ҳануз мамлакатда мустақилликнинг 28 йиллигида ҳам свет, газ, метан гази тақчиллигига барҳам берилгани йўқ. Интернет тезлиги 3 йил бўлибдики президент Шавкат Мирзиёев ваъда берганидек 10 марта ошгани йўқ. Фақат, Тошкент шаҳридагина айрим ватандошлар тезлиги оширилган интернетдан фойдаланиш имкониятига эга бўлдилар. Бу муаммолар ҳақида ҳам етарли, қониқарли маълумот ола олмадим.

5. Коррупция. Ўзбекистонда марҳум диктатор Ислом Каримов даврида коррупция гуллаб яшнаганди. Президент Шавкат Мирзиёев даврида ҳам гуллаб яшнамоқда. Коррупцияга қарши кураш ҳақида ҳам четлаб ўтилди.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

13-декабрь, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. 1. UZBEK TV. Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон халқини Конституция куни билан табриклади. 07.12.2019. ( https://www.youtube.com/watch?time_continue=3&v=O7RZM8OfBBc&feature=emb_logo ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).