Ўзбекистон. Нега Шавкат Мирзиёев нон нархини 2 баравар оширди, иқтисодий, сиёсий эркинлик кўрсаткичларини оширса бўлмайдими?! (2019).

Айрим пайтлар мен президент Шавкат Мирзиёевнинг олиб бораётган сиёсатини кузатиб ҳайрон қоламан, ажабланаманда, нима бўлаябди ўзи, наҳотки шундай бўлса?-деб ўзимга савол бераман.

Сиз ҳам Озодликдан қисқа хабарни ўқиб, эшитиб кўринг. [1].

Озодликнинг қисқа хабари:

Сўнгги уч ҳафта мобайнида Ўзбекистонда “буханка” нон нархи икки марта ошди.

Кун.уз нашри шу кунда кўплаб жойларда “буханка” нархи 100-200 сўмга ошгани, баъзи дўконларда 1600 минг сўмдан, бозорларда эса 1700 сўмдан сотилаётганини ёзади.

Ўзбекистонда 15 октябрдан “буханка” нархи кўтарилиб, 1300-1500 сўмдан сотила бошлагани ҳақида Озодлик аввал хабар қилганди. Бунгача мазкур нон 1100 сўмдан сотилган.

2018 йил сентябригача эса бу нон 600-650 сўмдан сотилган эди”. Қисқа хабар тугади. [1].

1. Нега бир йилдан кўп вақт давомида ноннинг нархи 2 баравардан кўп ошди? Ҳаммага маълумки, бозор мунособатлари ҳукмрон бўлган мамлакатда ноннинг нархини бозор белгилайди. Ватандошлар ноннинг нархи кўтарилиб кетганини ўзаро муҳокама қиладилар. Бироқ, Ўзбекистонда ундай эмас. Ноннинг нархи нега кўтарилиб кетди? Бу саволга жавоб олиш осонмас. Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон эканлигини ҳисобга олсак,саволга жавоб анча ойдинлашади. Президент Шавкат Мирзиёев давлат ҳаражатлари кўпайиб кетганлигини, даромад эса камайиб қолганлигини жуда яхши билади.

2. Президент Шавкат Мирзиёев бошқаруви давридаги кейинги 3 йил давомида ўзбек сўми қадрсизланмоқда,( 1 АҚШ доллари 8100 сўмдан 9400 сўмдан кўпроққа ошди), газ, бензин, свет, коммунал хизматлар тўловлари тинмай ошиб бормоқда.

Мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

3. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

4. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

5. Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

8-ноябрь, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. “Буханка” нон нархи яна кўтарилди. 05.11.2019. (https://www.ozodlik.org/a/30253609.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).