Ўзбекистон. Ҳануз мажбурий меҳнат мунтазамлигича қолмоқда. (2019).

Афсуски, Ўзбекистонда мажбурий меҳнат мунтазам (систематик) қўлланилмоқда.

Озодликдан иқтибос: [1]. “Озодликка 30 сентябрь куни Ўзбекистоннинг турли вилоятларидан бир-биридан мустақил ҳолда келган хабар¸ сурат ва видеолардан юзлаб ИИВ ходимининг ўз асосий ишини қўйиб¸ пахтакорликка мажбурланаëтгани кўрилади.

Бундай видеолардан бирида пахтага кетиши буюрилган формали ходимлар ўз зобитининг “ҳозир фавқулодда ҳолат” деган гапига “Бошлиқ¸ фавқулодда ҳолат билан бу ҳолатнинг фарқи бор жудаям”¸ деб эътироз билдиради.

Шахси сир қолишини сўраб гапирган ички ишлар тизими ходимларидан айримлари Тошкент шаҳар Бектемир туманида жойлашган ИИВ ходимлари малакасини ошириш марказига бир ойлик ўқишга келганларнинг айни кунларда Жиззахда пахта тераëтганини билдирса¸ бошқалари Қашқадарëдаги профилактика инспекторларига 24 сентябрдан пахтага ëтарлик сафарбарлик эълон қилинганини айтди.

ИИВ матбуот хизмати телефон рақамларига кун давомида ҳеч ким жавоб бермагани боис¸ вазирликдан тизимдаги мажбурий меҳнатга оид шикоятларга муносабат сўрашнинг имкони бўлмади.

Бир ойга малака оширишга келиб¸ икки ойлик пахтага ҳайдалиш таҳдиди.

Озодлик билан 30 сентябрь куни гаплашган ИИВ ходимлари¸ ўзларининг турли вилоятлардан Тошкентнинг Бектемир туманида жойлашган марказга малака оширишга келганини билдирди.

“Уч кун олдин ëш ходимлардан 300 таси Жиззахга кетди. Кетганлар яқинда ишга кирганлар¸ уларни 3 ойга чақиришган. Малакани энди пахтазорда оширишади. Катта ходимлардан 200 тачамиз¸ биз 1 ойга малака оширгани келганмиз, кетишимизга 10 кун қолганда пахтага юбормоқчи. Вилоятлардан¸ Қорақалпоғистондан ўқишга деб келган одамни¸ тўғри далага ҳайдаяпти. Бунга на кийим-кечагимиз¸ на пулимиз бор. Оилаларимиз кутяпти бизни вилоятларда”¸ дейди Озодликка гапирган ИИВ ходимларидан бири”. Иқтибос тугади. [1].

Мен шуни эслатиб ўтишни зарур деб топдим. Ўзбекистонда болалар меҳнати, талабаларни, ўқитувчиларни, шифокорларни пахта теримига, мажбурий меҳнатга мунтазам жалб қилишга барҳам берилган. Бу жуда қувонарли ҳол.

Бироқ, юқоридаги Озодликдан келтирилган далил, факт шуни кў’рсатадики мамлакатда ҳануз ватандошлар мажбурий меҳнатга мунтазам жалб этилмоқда. Мен бунинг 4 сабаби бор деб ҳисоблайман:

1. Мамлакатда давлат мулки ҳукмронлиги;

2. Тикка (вертикал) президент ҳокимиятининг мавжудлиги;

3. Ижро этувчи, қонун чиқарувчи, суд хокимиятларининг ажратилмаганлиги, тенг мақомга эга эмаслиги;

4. Бақувват ўрта синф ва кучли фуқаровий жамиятнинг шаклланмаганлиги.

Дарҳақиқат, Ўзбекистонда фермерлар ернинг ва ҳосилнинг эгаси эмас. Ер давлатники, ҳокимлар хоҳлаган пайтда шартнома ва қонунларни оёқ ости қилган ҳолда фермернинг ерини тортиб олиши мумкин. Давлат ҳосилни, маҳсулотни бозор нархидан паст нархда сотиб олади.

Фермерлар, тадбиркорлар ердан, мол мулкидан ноқонуний маҳрум қилинганда судга, давлат органларига, фермерлар, тадбиркорлар уюшмасига мурожаат қилиб топталган ҳуқуқларини тиклай олмайдилар.

Ўзбекистонда мухолифатга, эркин матбуотга, эркин интернетга йўл йўқ. Мамлакат ватандошларида ҳуқуқий саводлилик,иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик учун курашиш йўқ ҳисоби.

Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

11-октябрь, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ички ишларнинг минглаб ходимлари “фавқулодда ҳолат”да пахта термоқда (ВИДЕО). 30.09.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/iiv-paxta-majburiy-mehnat/30191605.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).