Ўзбекистон. Соқол, ҳижоб, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик, коррупция?! (2019).

асосий эркинликлар, демократия, Инсон Ҳуқуқлари, Коррупция, қашшоқлик, мақолалар, ўиҳж Add comments

Oct 042019

Ўзбекистонда соқоллилар ва ҳижоблиларга нисбатан ҳокимиятнинг мунособати сиёсий тузумнинг моҳиятини яққол очиб берди. Тузумнинг моҳияти Фарғона вилояти ҳокими Шуҳрат Ғаниевнинг соқоллиларга ва ҳижоблиларга қандай қилиб қарши кураш усулларида янада яққол кўринди.

Озодликдан иқтибос: [1]. “Фарғона ҳокимининг вилоятда соқол ва ҳижобга қарши кураш буйича кескин топшириқ бергани қайд этилган аудиоёзув Озодликка келиб тушди.

38 минутлик аудиони таҳририятга йўллаган манбалар унинг шу кунларда Ғаниев томонидан ўтказилган селектор давомида ёзиб олинганини иддао қилди.

Мажлис давомида овози Шуҳрат Ғаниевникига ўхшаш мулозим қўл остидагиларни “аҳмоқ” деб сўкиб, буйруқ ва топшириқлар бераётганини эшитиш мумкин.

Ҳоким Шуҳрат Ғаниев ўзининг мажлисларида қўпол чиқишлари билан аввал ҳам танилган, президент Мирзиёев томонидан огоҳлантирилганди.

Таҳририятга келиб тушган аудиоёзувда мажлисни олиб бораётган мулозим Фарғона вилоятидаги қатор туманлардан йиғилган масъуллардан ҳисоб сўрайди.

(Ҳозирча бу мажлиснинг қачон ва қаерда бўлгани ҳақида аниқ маълумот йўқ. Ҳокимлик бу борадаги саволларни очиқ қолдирди)

Мажлис мазмунидан асосий эътибор диний тарғибот ишлари ва умумий ўрта таълимга қаратилганини тушуниш мумкин.

Аудиоёзувнинг илк сониялариданоқ мулозим жамоат жойларида “беўхшов соқол қўйиб юрган”лар масаласига тўхталади.

“… шуларнинг 386 нафари соқол қўйган, номардлар.Таҳлиллар бўйича бунақа ҳолатлар Қўқон, Фарғона, Марғилон шаҳарлари, Бувайда, Фарғона туманларида беўхшов соқол қўйиш ҳоллари кенг авж олган. Бундан ташқари, хотин-қизлар орасида кийиниш – рўмол, ҳижоб маданиятига риоя этмаётган жами 851 нафар хотин-қиз аниқланиб, улар билан тушунтириш ишлари олиб борилиб, 300 тасининг ташқи қиёфаси ва кийиниш маданиятини ўзгартиришга эришилди”, дейди Фарғона вилояти ҳокими эканига ишонилган овоз эгаси.

Мулозим, тақиқланган диний ташкилотлар тарғиботи билан шуғулланган 39 шахс жавобгарликка тортилганини маълум қилади.

Айни пайтда, турли давлат идораларида намозхона очиш учун қонунда жазо белгиланганини эслатади.

Шаҳар ва туманлар бўйича ҳисоботлардан парчаларни ўқиркан, мулозим масъулларга юзланиб, савол ташлайди.

Вақти-вақти билан қизишиб, уларни “аҳмоқ” деб таҳқирлайди, сенсираб юборади.

“Шунинг учун ҳурматли ҳокимлар, эшитиб олинглар: бирортанг агар мажлис қилсанг, мен борсам, ўша кийимда ўтирган аёл кишини кўрсам – маҳалла раисими у, ўқитувчими у, савдогарми у, жамоатчими у, депутатми у – ўша рўмолини олиб, оғзингга тиқиб қўяман!” деб бақиради мулозим”. Иқтибос тугади. [1].

Эркин, демократик мамлакатларда соқол қўйиш, қўймаслик, ҳижобда бўлиш ва бўлмаслик ҳар бир ватандошнинг шахсий иши. Давлат органлари ва мансабдор шахслар бундай ишларга аралашмайдилар, эътиқод эркинлигиги ҳурмат қилинади.

Ўзбекистонда эса мансабдорларнинг соқол ва ҳижоб ишлари билан шуғулланишлари мамлакатда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг ҳурмат қилинмаслигини кўрсатади. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикаси конституциясининг 13 ва 18 моддалари қўпол равишда оёқ ости қилинябди: [2].

13-модда.

Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кўра инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади.

Демократик ҳуқуқ ва эркинликлар Конституция ва қонунлар билан ҳимоя қилинади.

18-модда

Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир ҳил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий мавқеидан қатъий назар, қонун олдида тенгдирлар.

Имтиёзлар фақат қонун билан белгиланиб қўйилади ҳамда ижтимоий адолат принципларига мос бўлиши шарт.

Дунёнинг эркин, демократик мамлакатлари фан, таълим, технология, саноат ва иқтисоди ривожланган мамлакатлардир. Бу мамлакатлар тараққиётга соқол ва ҳижоб учун курашиб эмас, иқтисодий ва сиёсий эркинликлар учун курашиб эркин ва демократик сайловлар билан ҳокимиятни алмаштириш, назорат қилиш даражасига эришганлар.

Ўзбекистонликлар эса ишсизликдан, қашшоқликдан, иқтисодий, ижтимоий, сиёсий адолатсизликдан мамлакатни ташлаб чиқиб Россия, Қозоғистон, Туркия ва бошқа мамлакатлардан иш изламоқдалар ёки дунёнинг эркин, демократик ва бой мамлакатларидан сиёсий бошпана олмоқдалар.

Яна Ўзбекистонда на иқтисодий эркинлик бор, на сиёсий эркинлик бор, на эркин матбуот бор, на эркин интернет бор, на мухолифатга йўл бор, на мустақил парламент, на мустақил суд тизими бор. Сиёсий тузум ўрта аср хонликлари ва СССР давридаги қолоқ сиёсий тузумни эслатади. Қолоқ сиёсий тузумда яна соқол ва ҳижобга йўл берилса мамлакатнинг асл сиёсий башараси замонавий эмаслиги дунёга ошкор бўлиб қолади.

Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[3].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [4].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[5].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [7,8].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [7,8].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [7,8].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [9].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

4-октябрь, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Вилоят ҳокими “беўхшов соқол” қўйган ва рўмол ўраганга қатъий чора кўришни буюрди. 29.09.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/viloyat-hokimi-soqolli-va-romolliga-chora-korishni-buyurdi/30189879.html ).

2. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. (http://constitution.uz/oz/clause/index#section23 ).

3. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

4. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

5. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

6.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

7. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

9. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable