Ўзбекистон. Ошкоралик йўқ, демократия йўқ. (2019).

Нега президент Шавкат Мирзиёев ошкоралик, демократия йўқ Ўзбекистонда ошкоралик, демократия бордай гапириб қолди.

Озодликдан иқтибос: [1].”Президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон мустақиллигининг 28 йиллигига бағишланган нутқида раҳбарларни ошкоралик шароитида ишлашни ўрганиш ва ҳар куни ўқишга чақирди.

Президент матбуот хизмати Мирзиёевнинг нутқи матнини чоп этди.

“Бугун замон ўзгарди. Энди ҳаммамиз эркинлик, очиқлик, ошкоралик шароитида ишлашга ўрганишимиз лозим. Барча ривожланган давлатлар, дунё ҳамжамияти шундай яшамоқда”, деди жумладан президент.

У мамлакат раҳбарларини даврнинг “кескин талабларидан орқада қолмаслик учун” ҳар куни ўқиб-ўрганишга чақирди.

“Бугун бир фикрни қатъият билан таъкидлашни зарур, деб биламан: Ўзбекистондаги демократик жараёнлар энди орқага қайтмайдиган, муқаррар тус олди”, деб таъкидлади президент.

Президент бу баёноти арафасида Озодлик ва бошқа қатор Интернет нашрларида ёритилган воқеалар ортидан жиддий сиёсий қарорлар қабул қилди.

Хусусан, Қашқадарё, Хоразм ва Фарғона вилоятларида ноқонуний бузилишлар ортидан аҳоли норозилиги акс этган мақолалар Озодликда ёритилгач, ҳукумат бузилишларни муайян муддатга тўхтатишга мажбур бўлди.

Бундан ташқари, 31 август кунги байрам нутқида президент шу йил декабрь ойида бўлиб ўтадиган мамлакат парламенти ва маҳаллий кенгашларга сайловларда чет элдан қайтаётган ёшларга ўрин бериш кераклигини таъкидлади.

“Бугунги кунда қанча-қанча билимли, нуфузли хорижий университетларда таҳсил олган, чет тилларни, замонавий бошқарув усулларини яхши биладиган навқирон ёшлар ҳаётимизга кириб келмоқда. Улар бизнинг умидимиз, эртанги кунимиз. Шунинг учун ёшларга кенг йўл очиб бериш, эҳтиёж ва манфаатларини таъминлаш, қобилият ва истеъдодини рўёбга чиқариш, ҳаётда ўз ўрнини топишига ёрдам бериш, уларга масъул лавозимларни ишониб топшириш бундан буён ҳам доимо эътиборимиз марказида бўлади”, деди Мирзиёев.

Мирзиёев нутқида мамлакатдаги ҳуқуқий ислоҳотларни ҳам санаб ўтди.

Маълум қилишича, кейинги 3 йилда эълон қилинган 7 афв натижасида 4 мингга яқин маҳбус жазони ўташ жойларидан озод этилган.

Қорақалпоғистондаги Жаслиқ колониясини тугатиш ҳақидаги ўз қарорини эса “инсонпарвар сиёсатнинг яна бир ифодаси”, деб баҳолади”. Иқтибос тугади.[1].

СССРда Михаил Горбачев КПССнинг Бош котиби сифатида ҳокимиятга келиши билан ошкоралик ва қайта қуриш сиёсатини амалга ошира бошлади. Бу сиёсат СССРда катта сиёсий ўзгаришларга олиб келди. СССРда биринчи марта нисбатан эркин, демократик сайловлар бўлиб ўтди. Ўша пайтлар Ўзбекистонда Бирлик Халқ Ҳаракати ва Эрк демократик партияси тузилди, Оролни қутқариш қўмитаси фаолиятининг давоми ўлароқ.

Марҳум диктатор Ислом Каримов даврида ҳам жорий президент Шавкат Мирзиёев даврида ҳам Ўзбекистонда ҳақиқий ошкоралик бўлгани йўқ.

Тўғри президент Шавкат Мирзиёев бошқарувидаги Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини оёқ ости қилиниши ҳақида очиқ, ошкора ёзила, гапирила бошланди. Масалан, мажбурий меҳнат, қийноқлар, мулк дахлсизлиги, ҳокимларнинг, милиционерларнинг зўравонлиги ва ҳоказо.

Лекин, бу ошкоралик президент фаолиятини ошкора танқид қилиш даражасига етиб боришига йўл қўйилмаябди. Мухолифатга йўл берилмаябди.

Айтмоқчиманки, марҳум диктатор Ислом Каримов даврида 2005 йил, 13 майдаги Андижон қирғини ва болалар меҳнати, мажбурий меҳнат туфайли Ўзбекистон халқаро санкцияларга учради. Оқибатда, мамлакат иқтисодиёти ўта қолоқ ҳолда қолиб кетди.

Президент Шавкат Мирзиёев инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилмасдан, инсон ҳуқуқлари вазиятини абгор ҳолатдан олиб чиқмасдан мамлакат иқтисодини ўта қолоқ ҳолатдан олиб чиқа олмаслигини тушунган кўринади.

Албатта, Америка овози мухбири Навбаҳор Имомова ва BBC мухбири Паҳлавон Содиққа ва халқаро инсон ҳуқуқи ташкилотларига, HRW вакили Стив Свердловга мамлакатда фаолият юритишга изн берилди.

Президент Шавкат Мирзиёев Озодлик, BBC , Америка овози ва бошқа веб сайтларда, facebookда ва блоггерлар томонидан ёритилган танқидий фикрларга эътибор берябди.

Албатта бу каби “ошкоралик” Жаҳон банкидан 3,3 миллиард АҚШ доллари миқдорида қарз олиниши, Лондонда 1 миллиард АҚШ доллари миқдорида облигациялар чиқарилиши билан боғлиқ.

Кўриниб турибдики, Ўзбекистондаги “ошкоралик” дунёда эркин, демократик, ривожланган мамлакатларнинг мавқеи ошганидан, интернетнинг ривожланганидан, ижтимоий тармоқларнинг, хусусан facebook ва youtubeлар туфайли блоггерларнинг фаолияти натижасидир.

2019 йилнинг декабрида бўладиган парламент ва маҳаллий кенгашларга сайловларида марҳум диктатор Ислом Каримов давридагидай фақат 5 қўғирчоқ партиялар иштирок этади, мухолифатга йўл йўқ. Демакки, Ўзбекистонда сиёсий рақобатга, эркинликка, демократияга йўл йўқ.

Ўзбекистонда давлат мулкчилиги ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Умр ўтмоқда. Ўзбекистонда на ошкоралик, на демократия, на иқтисодий эркинлик, на сиёсий эркинлик бор. Хушовоз хонанда, таниқли санъаткор Фахриддин Умаров ижро этган “Умр ўтмоқда” қўшиғини тамоша қилинг, тингланг. [9].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

6-сентябрь, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Мирзиёев: замон ўзгарди, ошкоралик шароитида ишлашга ўрганишимиз лозим (ВИДЕО). 01.09.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/30140472.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

9. FAHRIDDIN UMAROV UMR O’TMOQDA. 22.06.2017. (https://www.youtube.com/watch?v=3ISOunZcGWw ).