Ўзбекистон. Ҳокимлар нега президентга “хизмат” қилади, халққа эмас?! (2019).

Ўзбекистонда ҳокимларнинг халқдан, президентдан, халқаро жамоатчиликдан, блоггерлардан, ижтимоий тармоқ фаолларидан кечирим сўраши мамлакатда қонун устиворлиги, мамлакат президентидан тортиб оддий ватандошгача ( туман,вилоят ҳокимлари ҳам) қонун олдида тенг деган конституция моддаларининг мунтазам, систематик равишда оёқ ости қилиниб келаётганлигини кўрсатади.

Озодликдан иқтибос: [1] “Қашқадарё, Фарғона ва Хоразм вилояти ҳокимлари президент Мирзиёев топшириғи билан халқ, президент, халқаро жамоатчилик, блогерлардан узр сўради. 2 август кунги видеоселекторда президент Мирзиёев Бош вазир ва ўз девони раҳбарига Фарғона, Хоразм, Қашқадарё вилояти ҳокимларини ишдан олиш масаласини кўриб чиқиш ҳамда уларнинг халқдан кечирим сўрашини ташкил қилишга топшириқ берганди.

2 август куни кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш бўйича амалга оширилаётган ишлар таҳлилига бағишланган видеоселектор йиғилиши бўлиб ўтди.

Йиғинда президент уч ҳокимдан Интернет орқали чиқиш қилиб, аҳмоқлигини тан олиш ва халқдан кечирим сўраши ҳақида топшириқ берди.

Ана шу йиғиндан икки кун ўтиб, 3 ҳоким оддий аҳоли, ҳокимлик расмийлари ва маҳаллий блогерлар қаршисида ноқонуний бузилишлар ҳамда тўланмаган товон пуллари учун, қўлини кўксига қўйиб, узр сўради.

Фарғона вилоят ҳокимидан кечирим

Фарғона вилояти ҳокими Шуҳрат Ғаниев 4 август куни Риштон туманидаги учрашувда тумандаги бузилишларни “хато”, деб тан олди ва узр сўради.

“Мен очиқ айтаман, албатта бу – хато бўлди. Риштон туманида ким хато қилган бўлса айтиб ўтаман, уларга нима бўлганини ҳам айтиб ўтаман. Албатта, биринчи навбатда, ўзим вилоят ҳокими лавозимида ишлаётган одам сифатида бу хатода менинг ҳам айбим бор. Менинг жуда катта айбим бор. Бизнинг қилган хатоимиз жонажон, азиз давлатимиз обрўсига, айниқса Ўзбекистон президентининг бугунги кунда олиб бораётган мана шундай ислоҳотлари – қандай қилиб бўлса ҳам, одамларни рози қилиш, халқ давлатимиз идораларига эмас, давлатимиз идоралари халққа хизмат қилсин, деган эзгу ғояга ҳеч қандай обрўйларига путур етказмаслиги керак. Мана ҳозир бизларни ижтимоий тармоқларда ҳам кўришаяпти. Ҳаммадан узр сўраб, кечирим сўрайман, шахсан вилоят ҳокими сифатида”, деди вилоят ҳокими.

Ғаниев узр сўраркан, бу жараённи кузатиб бораётган “ижтимоий тармоқлар”, деган жумлани қайта-қайта тилга олди ва “Ҳамма-ҳамманинг олдида бўйин эгиб, таъзим қилиб, узр сўрайман”, деди.

Шунингдек, Фарғона вилоят ҳокими вилоят Қурилиш бошқармаси раҳбари, Риштон тумани ҳокими ва унинг ўринбосаридан иборат жами 14 раҳбар ишдан олинганини маълум қилди.

Ғаниев Риштонда аввалги 25 сотихлик бозор ўрнига 2 гектарга яқин бозор қурилиши ҳамда 200 атрофида савдо шоҳобчаси очиб берилишини ваъда қилди.

4 август куни Қашқадарё вилояти ҳокими Зафар Рўзиев ҳам Яккабоғ туманига бориб, аҳоли ва жамоатчилик фаоллари даврасида президент ва халқдан кечирим сўради.

“Яккабоғда рўй берган воқеалар 100 фоиз вилоят ва туман ҳокимликларининг хатоси. Бунинг учун юз бора, минг бора, ҳукуматимиздан, халқимиздан, азият чеккан тадбиркорларимиздан, ҳурматли журналист ва блогерларимиздан, таъзим қилиб, яна бир марта илтифот қилиб, кечирим сўрамоқчиманки, мана шу масалада бизлар жуда катта хатоликка йўл қўйдик. Агар бизга яна имкон бўлса, агар шунга шарт-шароит яратиб берилса, олдингига ўхшаб, “Бузилсин, олиб ташлансин, қўпорилсин”, деган сиёсатдан мутлақо воз кечиб, ҳар бир киши билан, керак бўлса, индивидуал ишлаб, ёрдам бериб, ишлаймиз”, деди вилоят ҳокими Зафар Рўзиев.

Хоразм вилоят ҳокимидан кечирим

Хоразм вилоят ҳокими Фарҳод Эрманов эса Урганчнинг Ашхобод маҳалласидаги бузилишлар ва тўланмаган товон пуллари учун кечирим сўради.

“Биз сизларнинг жуда кўп азият чекишингизга ва қийналишингизга сабабчи бўлдик. Албатта мен бунда ўзимни айбдор, деб биламан. Сабаби олдиндан режалаштириб, ҳамма ҳисоб-китобларини қилиб, сизлар билан ҳисоблашим, сўзлашиб қилганимизда, бу воқеалар келмас эди. Сизларнинг олдингизда туриб, сизлардан кечирим сўрамоқчиман”, деди вилоят ҳокими.

Ҳоким Урганч марказидан Чондирқиёт маҳалласидаги бўш ер майдонларига кўчириб юборилган 400га яқин оиланинг уй-жойини тезда битириб беришни ваъда қилди.​

Дўстликка хиёнат ва сиёсатга душманлик қилаётган ҳокимлар

2 август куни кичик бизнес ва тадбиркорликни ривожлантириш бўйича амалга оширилаётган ишлар таҳлилига бағишланган видеоселектор йиғилишида президент Мирзиёев 3 вилоят ҳокимини “дўстликка хиёнат ва сиёсатга душманлик қилган” деб танқид қилди.

Мирзиёев интернет нашрларида бу вилоятлардаги бузилишларга фикр билдирган ўзбекистонликларнинг ёзганларини дастак қилиб келтириб, ўзи ишонган ҳокимлар унга “катта душманлик” қилганини айтди.

– Арипов билан Низомиддиновга топшириқ, қайси вилоят ҳокимини ишдан олишни таклиф беринг. Менга керак эмас! Яна бир марта айтяпман, бу сиёсат билан биз узоққа бора олмаймиз — зўравонлик сиёсати билан! Агар зўравонлик сиёсати зўр бўлганда, 30 йилда зўр бўлиб кетардик”, дея таъкидлади Шавкат Мирзиёев.

Президент уйлари бузилиб кўчада қолган, ойлаб товон пулини ололмаган минглаб одамларнинг кўчага чиқиб автомобил йўлини тўсиб қўйгани учун, Хоразм вилояти ҳокими Эрмановни ҳам қаттиқ танқид қилди:

– Менинг сиёсатимга энг катта душманлик қилганлардан бири – Хоразм вилояти ҳокими жаноб Эрманов. Эрмановга интернетдаги изоҳлардан сенга ва сенга ўхшаган ноинсофларингга «табрик» жўнатаман. Урганч шаҳар ҳокими [Шуҳрат Абдуллаев – таҳр.]ни жиноий жавобгарликка тортамиз, десам, адвокат бўлиб, бош вазиримизга илтимос қилдинг. Мана, сенинг менга қилган “дўстлигинг”. Сен ва менинг сиёсатим тўғрисидаги бугун чиққан изоҳларни ўқи”, деди Хоразм вилоят ҳокимни назарда тутган президент.

Озодлик Хоразм вилоят, Урганч туман, Ашхобод кўчасида уйи бузилган минглаб одам 26 июль куни кечаси Урганч-Ҳонқа автомобиль йўлини тўсиб қўйгани, шу тариқа улар ҳокимлик товон пулини бермаётгани, қурилиш материаллари нархи ҳаддан ортиқ ошиб кетганига норозилик билдиргани ҳақида биринчи бўлиб хабар берган эди.

Бу воқеани эшитган президент Бош вазирни шошилинч тарзда Урганчга юборган, Абдулла Арипов норози аҳоли билан учрашиб, ўша куннинг ўзида товон пулини тўлаттирган эди”. Иқтибос тугади.

Ўзбекистонда туман, вилоят ҳокимлари ва олий ҳокимиятдагилар коррупция йўли билан бойишга муккасидан кетганликлари ватандошларга сир эмас. Ҳокимлар бузди буздига берилиб кетиб халқнинг оммавий норозилигини келтириб чиқаришди. Менимча, ҳокимлар жабрланганлардан оммавий норозиликни кутмаган бўлсалар керак. Уларнинг зеҳниятида инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини оёқ ости қилиш одатий ҳолга айланиб қолган.

Бироқ, биз 21-асрда яшаябмиз. Ҳокимларнинг зеҳнияти эса олдинги асрларда, кўпроқ ўрта асрларда қолиб кетган. Президент Шавкат Мирзиёев эса 21-асрда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилмасдан мамлакатни иқтисодий,ижтимоий қолоқликдан олиб чиқа олмаслигини тушуниб етган кўринади.

Ўзбекистон марҳум диктатор Ислом Каримов бошқарувида, 27 йил давомида фақат Хитой ва Россия инвестицияларига асосланибгина дунёнинг ривожланган, эркин, демократик мамлакатлари инвестицияларисиз иқтисодий, ижтимоий ривожлана олмади.

Президент Шавкат Мирзиёев инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини яхшилаш йўлида бирмунча ишлар қилгани учун ҳам Жаҳон банкидан 3,3 миллиард АҚШ доллари қарз олишга ва 1 миллиард АҚШ доллари миқдорида Лондонда облигациялар чиқаришга эришди.

Лекин, афсуски Ўзбекистонда ўрта синфнинг ва фуқаровий жамиятнинг шаклланиши учун шароит яратилмаган. Ҳанузгача, сиёсий мухолифатга, сиёсий рақобатга йўл йўқ. Мустақил суд тизими йўқ.

Ўзбекистоннинг ташқи қарзи ўсиб бормоқда. Иқтисодий ва ижтимоий ривожланиш эса суст. Ўзбек сўми АҚШ долларига нисбатан қадрсизланиб бормоқда. 2017 йилнинг сентябрида 1 АҚШ доллари 8 000 сўм атрофида эди. Бугунги кунда эса 8 700 сўм.

Президент Шавкат Мирзиёев ҳокимларнинг халқдан, жабрланганлардан, блоггерлардан, ижтимоий тармоқ фаолларидан кечирим сўраши билан, Жаслиқ концлагерини ёпиш билан вақтинчалик ватандошларнинг ва жаҳон жамоатчилигининг норозилигини бартараф қилишга муваффақ бўлди.

Бироқ, мамлакатда иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик, коррупция кўрсаткичлари жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Ўзбекистонда президент Шавкат Мирзиёев ва коррупцияга муккасидан кетган ҳокимларнинг бошқариш услуби ўрта асрларни, Бобир даврларини эслатади.

Заҳириддин Муҳаммад Бобирнинг “Яхшилиғ’” радифли ғазали асосида Маъмуржон Тўхтасинов ижросидаги қўшиқни тингланг.[9,10].

Маъмуржон Тўхтасинов. Бобир. Яхшилиғ’.

“Яхшилиғ” радифли ғазал

 

Ким кўрубдур, эй кўнгул,

аҳли жаҳондин яхшилиғ,

 

Кимки, ондин яхши йўқ,

кўз тутма ондин яхшилиғ.

 

Гар замонни найф қилсам айб қилма, эй рафиқ,

Кўрмадим ҳаргиз, нетойин, бу замондин яхшилиғ!

 

Дилраболардин ёмонлиқ келди маҳзун кўнглума,

Келмади ёнимға ҳеч ороми жондин яхшилиғ.

 

Эй кўнгул, чун яхшидин кўрдунг ямонлиқ асру кўп,

Эмди кўз тутмоқ не маъни ҳар ямондин яхшилиғ?

 

Бори элга яхшилиғ қилғилки, мундин яхши йўқ

Ким, дегайлар даҳр аро қолди фалондин яхшилиғ!

 

Яхшилиғ аҳли жаҳонда истама Бобур киби,

Ким кўрубдур, эй кўнгул, аҳли жаҳондин яхшилиғ? [10].

 

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

9– август, 2019-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Мирзиёев топшириғи билан 3 ҳоким халқ ва президентдан узр сўради (ВИДЕО). 04.08.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/30091510.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

9. “Yaxshilig‘” radifli g’azal. ( Manba http://tafakkur.net/yaxshilig-radifli-gazal/zahiriddin-muhammad-bobur.uz ).

10. Ma’murjon To’xtasinov – Yaxshilig’ (Bobur g’azali). 28.10.2012. (https://www.youtube.com/watch?v=zJBuX6Rn2Wg ).