Ўзбекистон Туркиядан нимани ўрганса бўлади?

Туркия президенти Режеп Таййип Эрдўғоннинг 1-май кунининг иккинчи ярмида Ўзбекистонга қилган уч кунлик давлат ташрифи якунланди. [1].

Озодликдан иқтибос: “Туркия президенти Режеп Таййип Эрдўғон сафарининг “самарали ва мазмунли” бўлгани таъкидланган расмий баëнотга кўра¸ давлат раҳбарларининг Кўксаройда бўлиб ўтган музокаралари натижасида 25 та ҳужжат имзоланган¸ Экспомарказда икки мамлакат ишбилармонлари 3 миллиард долларлик келишувларга эришган.

Туркия президенти Бухородан Жанубий Корея пойтахти Сеулга учиб кетди. Эрдўғон ва рафиқасини Бухоро халқаро аэропортида президент Шавкат Мирзиёев ва рафиқаси кузатиб қўйди”.Иқтибос тугади.

Яна Озодликдан иқтибос:“Биргаликда қилган ҳаракатларимиз оқибатида 2018 йил бошига келиб икки томонлама товар айрибошлаш ҳажми 25 фоизга ўсиб, 1,5 миллиард долларлик кўрсаткичга етди. Сўзсиз, бу қониқарли кўрсаткич эмас. Мақсадимиз бу кўрсаткични 5 миллиард долларга етказишдир”, – деди Эрдўғон.

Иқтисодий шартномалардан ташқари Ўзбекистон Туркий тилли давлатлар ҳамкорлиги кенгашига қўшиладиган бўлди.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг оммавий ахборот воситалари вакиллари учун оўтказилган брифингда берган баёнотида шундай деди: “Музокаралар халқларимиз ўртасидаги азалий дўстлик ва қардошлик анъаналарига мос ҳолда, очиқ, сермазмун ва самарали бўлди. Ҳамкорлигимизнинг бугунги ҳолати холисона баҳоланиб, унинг устувор йўналишлари ва истиқболдаги вазифалари аниқ белгилаб олинди. Икки давлат раҳбарлари раислигида Стратегик шериклик олий кенгаши тузиш бўйича келишувга эришилди”.

Туркия деганда менинг кўз олдимга аҳолиси 81 миллион (Ўзбекистонда 33 миллионга яқин), иқтисоди G20 (катта йигирма)нинг 17-ўринини эгаллаган, НАТОга 1952-йилдан бери аъзо бўлган мамлакат келади.

Ўзбекистон Туркиядан нимани ўрганиши мумкин деган саволга жавоб бериш учун Ўзбекистон ва Туркиядаги инсон ҳуқуқлари вазияти ва тадбиркорлик муҳитининг қиёсан кўрсаткичларини келтираман:

1.Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти( PPP- Purchasing Power Parity) 222,792 миллион доллар, Туркияда эса 2,132,717.[2].

2.Дунёда аҳоли жон бошига ўртача сотиб олиш паритети ( PPP- Purchasing Power Parity per capita) 16минг АҚШ доллари бўлгани ҳолда Ўзбекистонда 7000, Туркияда 26.453. Шу кўрсаткич бўйича Ўзбекистон дунёнинг ўртача даражасидан ниҳоятда орқада, Туркия эса ниҳоятда олдинда. [3,4].

3.Мажбурий меҳнат. Замонавий қуллик кўрсаткичи бўйича

Ўзбекистон 4 фоиз (аниқроғи 3,973) билан Шимолий Кореядан кейин 2-ўринда,Туркия эса 0.626 фоиз билан дунёда 20-ўринда.[5].

4.Коррупция. Ўзбекистон коррупция даражаси кўрсаткичи бўйича (Corruption Perceptibility Index ) дунёда 180 мамлакат ичида 157-ўринни эгаллайди, яъни дунёнинг энг коррупциялашган 20 давлати қаторига киради,Туркия эса 81-ўринда. Бу ерда кўриниб турибдики, Туркияда Ўзбекистонга нисбатан коррупция даражаси кўрсаткичи анча кам.[6].

5.Иқтисодий эркинлик. Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича(Economic Freedom Index) 51.5 балл билан 152-ўринни эгаллайди ва кўпроқ иқтисоди эркин бўлмаган(Mostly Unfree ) мамлакатлар қаторига киради.

Туркия эса 65.4 балл билан 58-ўринда, иқтисоди мўътадил эркин ( Moderately Free). Туркиянинг иқтисоди Ўзбекистонникига қараганда анча эркинроқ.[7].

6.Фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлар. Халқаро Freedom House ташкилоти ҳисоботига кўра Ўзбекистоннинг фуқаровий ва сиёсий ҳуқуқлар бўйича кўрсаткичи 7 балл ва дунёнинг 10та энг ёмонлари қаторида.

Туркияда эса 32 балл бўлиб қисман эркин мамлакатлар қаторида. Ўзбекистонда ҳам Туркияда ҳам матбуот, интернет эркин эмас.[8].

7.Тадбиркорлик муҳити ( Doing Business ). Жаҳон Банкининг тадбиркорлик муҳити кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон дунёда 74-ўринни эгаллайди, Туркия эса 60-ўринда.[9].

8.Ўзбекистонга халқаро кредит рейтинг агентликлари: Standard & Poor’s, Fitch, va Moody’s томонидан рейтинг берилмаган. Бу рейтинг агентликлари Туркияга рейтинг берган, шу жумладан Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистонга рейтинг берган, лекин Ўзбекистонга эмас.[10,11].

Юқоридаги инсон ҳуқуқлари ва бизнес муҳити бўйича кўрсаткичлардан кўриниб турибдики, Ўзбекистон Туркия даражасига етиши учун ўз ватандошларига иқтисодий эркинликлар, сиёсий эркинликлар бериши керак, яъни Ўзбекистонда ўрта синф ва фуқаровий жамиятнинг шаклланиши учун шароит яратиш керак.

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

4–май, 2018-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. LIVE BLOG: Эрдўғон уч кунлик давлат ташрифини Бухорода якунлаб¸ Сеулга учиб кетди. 01.05.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/uzbekiston-turkiya-davlat-tashrifi/29200271.html ).

2. List of countries by GDP (PPP). 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP) ).

3. GDP per capita, PPP – World Bank Open Data – World Bank Group.2016.( https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD ).

4. List of countries by GDP (PPP) per capita. 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)_per_capita ).

5. Slavery index by countries. 2016. ( https://www.globalslaveryindex.org/findings/ ).

6. Corruption Perceptions Index 2017.(https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017 ).

7. 2018 Index of Economic Freedom. Country Rankings. (https://www.heritage.org/index/ranking).

8. Freedom in the World 2018 by Aggregate Score.

( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2018 ).

9. The World Bank. Doing Business. 2018.

( http://www.doingbusiness.org/rankings ).

10. Big Three (credit rating agencies) .

( https://en.wikipedia.org/wiki/Credit_rating_agency ).

11. List of countries by credit rating.

( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_credit_rating ).