Алибой Йўляхшиев: Биз киммиз ёки кимлигимизни биламизми?

Алибой Йўляхшиев: Биз киммиз ёки кимлигимизни биламизми?

Муҳтарам Толиб ака ўзининг “кимлигини билиб олган бўлсалар-да”, бошқаларимизнинг кимлиги аниқмаслиги, уларнинг ўзларини билиб олмаганлиги, жумладан мен ҳам ўзимнинг кимлигимни билолмаётганлигим кўпдан буён мени қийнаб келади.

Сўнгги замонларда айниқса “Янги дунё” интернет сайтида тамоман қарама-қарши фикрлар билан чиқиш қилишган икки қимматли ватандошимиз менинг кимлигимиз ҳақидаги иккиланишларимга яна қўшимча туртки берди десам хато қилмаган бўларман деб ўйлайман.

Ўтган йилларда (2008-2009) Прагада ва АҚШ Огайо штатида гувоҳи бўлганим учрашувларни хотирлаб ўтсам, мен тушунтирмоқчи бўлган мақсадга қандайдир асос, далил бўларми деб ҳисобладим.

2008 йилнинг охирларида эди шекилли, Прагада меҳмон бўлишга тўғри келганди. Ўшанда у шаҳарда жойлашган “Озодлик” радиоси ўзбек бўлими мухбирлари билан учрашишгандим. Мухбирлардан бири,”биз, (ўзбеклар демоқчи) миллатмизми? Ватанда фуқаронинг ҳаммаси ҳукуматга қарши, аммо бир киши ҳам ўз норозилигини очиқ билдира олмайди. Бу нимаси, биз миллатмизми ёки кимлармиз, ўзи?” каби савол бердилар. Аммо мен уларга ҳеч бир сўз билан дарҳол жавоб қилмадим, қила олмадим десам бўлади. Чунки менинг ўзимда ҳам шу сингари савол бошимни гаранг қилиб юрган бўлса-да, унинг лўнда бир жавоби менда йўқ эди. Шунинг учун мен уларга фақат “ҳа, яқинда мен шу масала ҳақида фикрларим ифодаланган бир ёзув ёзиш ниятим бор” дея олдим холос. Аммо кўраяпсизки мана шу ўтган замон ичида ўша ваъдамга лойиқ бирорта жўяли жумла ҳам туза олмадим. Бугун шу ва қуйида яна бир қанча сатрларни қоралаш билан ўша ниятимни амалга ошираяпман деб ҳам ҳисобламайман. Чунки ўша саволга жўяли бир жавоб бўла оладиган фикрлар менда йиғилиб, бирон бир шакл олмади ҳали.

Айтиладиган фикрларга асос бўладиган фактлар йиғилмади деган тушунчадаман. Билмадим шундай фикрлар умримнинг охиригача шаклланадимикан?

Иккинчи учрашув 2009 йилнинг ёз ойларида Америкада бўлганди. Бу учрашувда уч киши эдик. Менинг суҳбатдошларимнинг бири эътиқодига кўра мусулмон, бошқаси эса христиан эди. Уларнинг мусулмон бўлгани ёш жиҳатидан христинига кўра улуғироқ эди. Аммо уларнинг ҳар иккисининг ҳам миллати ўзбек эди. Улардан мусулмон бўлганини мен олдиндан танир эдим. Тўғриси мен ана ўша мусулмон танишимникига меҳмонга боргандим. Бу менинг мусулмон қардошим, ўзининг христиан таниши олдига мени олиб борганди. Ана ўшанда салом алигимиз тугар тугамасдан христиан қардошимиз дабдурустдан Ўзбекистон ҳукумати бошлиғи ва унинг аъзоларига террор уюштиришдан сўз очиб, “мен уларнинг (яъни Ўзбекистон раҳбарларига террор уюштирувчиларнинг) биринчи сафларида бўлган бўлардим. Уларни(Ўзбекистон ҳукуматидагиларни) ундай қилиш керак ва бундай қилиш керак” дея бошлади. Мен албатта унинг бу сўзларини провакация деб қабул қилдим ва унга насиҳат қилишга ўтдим, ниҳоят унинг авжни бир мунча тушириш мумкин бўлди. Қисқаси, сўзлашмаларимиз нормал тус ола бошлади. Маданиятли кишилар каби умумий гаплар сўзлаб, танишиб олдик ва ниҳоят мамлакатимиз – Ўзбекистон ҳақида, унинг бугуни ва келажаги ҳақида ҳам сўзлашмаларимиз бўлди. Диний эътиқодларимиз ҳақида сўзламасликка ҳаракат қилдик. Албатта сайловлар, очиқ демократик сайловлар бўлиши, мамлакат ана ўшандай сайловлар оқибатида сайланган кишилар тарафидан бошқарилиши, давлат системаси ҳозирги замон демократик мамлакатларидаги каби бўлиши ҳақида сўзлашишларимиз давом қилди.

Ана энди суҳбатимиз сайловларга келиб, уларнинг ўтиш ёки ўтказилиши мавзусига келганидан сўнгра бизнинг мусулмон суҳбатдошимиз ҳам сўзга киришди. Чунки бунгача террористик ҳаракат ҳақида ҳам, демократик сайловлар, демократик давлат ҳақида ҳам христиан қардошимиз сўзлаб, бизга навбат бермай турганди. Мусулмон қардошим ўзининг христиан суҳбатдошига шундай савол қўйди: “Яхши сизнинг ўша демократик, очиқ сайловларингиз оқибатида нуфуснинг кўпчилиги демократик давлат системасини истамасликларини билдирса нима бўлади?” Ана шу жойда вазият анча таранглашди. Ҳар ҳолда менинг ёшимнинг ҳурматигами, иш қилиб улар менинг воситачилигимга кўнишдилар. Оллоҳга шукрки, уларни бир-бирига қарши сўзлардан бошқасига ўтказмаслик мумкин бўлди. Мен ўша учрашувда уларни муроса қилишга келтирадиган сўзлардан бошқа бирорта сўз қўлламадим. Ҳатто ўзимнинг принципиал фикрларимни ҳам у ерда билдирмасликка уриндим. Агар мен ҳам ўз фикрим билан уларнинг бирини қўллаганимда ёки учинчи бир шаклда фикримни ўртага солганимда эди биз учимиз яхшигина хайрлаша олмаган бўлардик. Оллоҳга шукр, оқибатда суҳбатимиз сўкишишларга ва кўринишларга ўтмай тинчлик билан тугади. Ажабтовур ҳамюртлар каби ажралишдик.
Мана шу икки, мен шахсан ўзим гувоҳи бўлган ҳаётий манзара бизнинг кимлигимиз ҳали аниқланмаганлигини кўрсатадиган асл кўринишдир дейишга ҳақлиман десам бўлади.
Кўраяпсизки, мен фақат иккитагина киши орасида турдим ва уларни муштлашишгача бормайдиган йўлини топа олдим. Агар улар, менинг суҳбатдошларимга ўхшаш бир неча ўн кишилардан ташкил топган икки гуруҳ бўлишганларида-чи? У ҳолда нима бўларди, у ерда қандай вазият майдонга келиши мумкин бўларди? Ўшандай оломон, ўшандай вазиятда мен каби бир ўртада турувчининг сўзига қулоқ беришармидилар? Менимча йўқ, мен каби бир киши ким бўлишидан қатъи назар(агар у қуролланган милиционер бўлмаса) у оломонни жанжалдан тўхтатиш мумкин бўлмасди.

Қадрли ватандошлар, биз ҳали ана шунақа кишиларнинг тўпламидан иборат бўлиб қолмоқдамиз, афсус. Бу одамларни миллат, бир миллатнинг вакиллари деб аташ мумкинми?

Мен келтирган мисолда, ўзларини чет элларни кўришган, улардан демократияни ўрганган, бу ердаги ҳаёт тарзларидан ибрат олган, демократ ва мусофирликнинг оғир-енгилликларини бошидан кечиришган бири мусулмон ва иккинчиси христиан кишисидан иборат иккитагина ўзбекистонликлар эди. Энди уларнинг Ватандаги фикрдошларининг бир-бири билан мунозаралари ҳақида, уларнинг келажакка, мамлакатдаги тузим ва келажакда тузилиши мумкин бўлган давлат тузими ҳақидаги фикрларининг хилма-хиллиги ва уларни ҳимоя қилишларини бир ўйлаб кўринг-а!?

Ватандагиларни қўя турингда, чет элларда юришган ватандошларни олиб қаранг. Мана шу мен ҳикоя қилган Америкадаги менинг икки суҳбатдошим ва бугун “Янги дунё” сайтида “Сотрудничество демократов с исламской оппозицией невозможно” (Пулат Ахунов) ва “Инсон бир пайтнинг ўзида ҳам мусулмон, ҳам демократ бўла олмайди” (Намоз Нормўмин), каби тасдиқни ҳимоя қилаётган бизнинг ҳурматли мухолифатчиларимиз орасида бирор фарқ борми? Мен эса уларнинг орасида бирор фарқни кўрмаяпман. Бу икки, бири демократ, бошқаси мусулмон қардошимиз ва менинг Америкада суҳбатларида қатнашган христиан ва мусулмон юртдошларнинг дунё қарашларида ҳам, ўзаро муносабатларида ҳам асло фарқ йўқ. Улар бир-бирини қабул қила олмайдиган кишилар. Агар улар ёзганларига содиқ бўлсалар, улар бирга яшай олмасликлари кўринаяпти. Туркияда яшаб ўтган олим Пичоқзода Аҳмад Ҳаққи ҳазратлари, бундан уч аср муқаддам, “Бир-бирини ёқтирмаган(севмаган), фикр-мулоҳазаларини бир-бирига тушунтира олмаган, бири иккинчисини хуш кўрмаган, бири бошқаси тўғрисида жосуслик қиладиган бир миллат, халқ узоқ замон мустақил яшай олмайди “ деган эканлар. Бизнинг қардошларимиз мазкур чиқишлари билан “бир-бирини ёқтирмаган, фикр-мулоҳазаларини бир-бирига тушунтира олмаган “ кишиларга ўхшамайдиларми? Буларнинг бу чиқишларини кўп фикрлилик номуналари деб ҳисобласа бўладими? Йўқ, ахир. Бироқ Оллоҳу таоло уларни битта ватанда, яъни якка Ўзбекистонда яшашга маҳкум этгандир. Балки улар тақдирнинг тақозоси билан Ўзбекистонда ён қўшни бўлиб қолишлари ҳам мумкин бўлар. Бордию улардан бир тарафи Ўзбекистонда ҳукуматни бошқарадиган бўлиб қолса, у ҳолда нима бўлади? Бир ватаннинг ватандошлари шунақа антогонистик қарашларда бўлиши мумкинми? Бир — бирларининг мавжудлигини тамоман рад қиладиган фикрлар хилма хиллигини қабул қилиб бўладими? Бундай тасдиқ демократик принципларга қанчалик даражада тўғри келади? Менимча, диний ақидалар, диний догмалар ҳам қарши тарафни бу қадар кескин рад этишларни кўзда тутмай, уларга-қарши тарафга яшаш ҳақини қолдиргандир.

Юқорида номлари тилга олинган қардошларимизнинг мақолаларида келтирилган фикрларни синчиклаб таҳлил қилиш менинг бу ёзувларим доирасига кирмайди. Аммо уларнинг мавжуд ҳаётимизда бугун ўринлари йўқлиги ҳақида бир-икки оғиз сўзлаш, фикр айтиш лозим деб тушунаман.

Шундай қилиб, агар биз демократлар сифатида Ўзбекистонда том маънода демократик давлат тузимини истаётганлар бўлсак, уларнинг вакилларидан бири П. Охунов бўлса ва у “Сотрудничество демократов с исламской оппозицией невозможно” дейиш билан ўзбекистонлик барча демократларнинг фикрини ифодалаётир деб қаролса, бу менимча жуда катта хато, янглиш бўлади. Муҳтарам Охунов бу фикрни ўртага отиш билан биринчидан, демократиянинг энг асосий ва муҳим принципини ё билиб, ёки билмай бузиб қўймоқда. Иккинчидан, унинг демократликка даъво қила туриб, “исламская оппозиция” атамасини қўллаши ҳам хатодир. Чунки демократик давлат тузимига исломий мухолифат бўлиши мумкин эмас. Матбуот саҳифаларида қўлланиб келинаётган “исламская оппозиция – исломий мухолифат” каби ифода ҳам янглиш, мантиқга эга бўлмаган иборадир. Бирор мамлакатда демократик давлат тузими мавжуд бўлса, унга диний мухолифат, жумладан исломий мухолифат ҳам бўлмайди, бўлолмайди. Ватандош-фуқаро динлардан бирига эътиқод қиладиган ёки динсиз бўлиши мумкин, аммо уларга нисбатан диний мухолифат деб атама қўллаш тўғри бўлмайди. Демак, демократик давлат фуқаросининг динга эътиқод қилмайдиган қисми, унинг динга эътиқод қиладиган қисми билан ҳамкорлик қилиши мумкин эмас дейишни қандай қабул қилиш мумкин? Демократия принципларига асосланган Конституцияларда ва қонунларда шундай бир тасдиқ борми? Иккинчи тарафга келсак, яъни муҳтарам Н. Нормўминнинг, “Инсон бир пайтнинг ўзида ҳам мусулмон, ҳам демократ бўла олмайди” каби тасдиғига келсак, бу қардошимиз ана шундай дейиш билан мусулмон бўлганлар ва бўлмаганлар (ҳатто мусулмон бўлиб, демократик принципларга амал қиладиганлар) орасига кескин чегара қўймоқдаки, бу билан бир давлатнинг фуқароси иккита бир-бирлари билан муроса қилиши мумкин бўлмаган гуруҳларга бўлиниб қолмоқда. Бу ҳам Исломнинг бутун тарихи давомида учрамаган шубҳали бир тасдиқдир. Менимча, ҳурматли дўстимиз Н.Нормўмин чиқишида ислом динига оид баъзи асосли фикрлар бўлса-да, масала ўринсиз жойда муҳокамага чиқарилгандир. Ҳа, нуфусининг 80% – дан кўпроғи мусулмон ҳисобланган бир мамлакатда демократик давлат тузими мавжуд бўлганида ҳам мусулмонларнинг ҳақ ва ҳуқуқлари масаласини кўтариб чиқиш асосли бир муаммодир. Бу эса, масалани мусулмон ва мусулмон бўлмаганлар(ҳатто мусулмон бўлиб, демократик давлат системасида ишлаётганлар) орасига ўтиб бўлмас девор қўйишга олиб бормаслиги лозим. Яна бир масалани, Асосий қонуни Қуръони карим, қонунлари шариатдан иборат бўлган давлат тузимини тузишни ҳам муҳоҳкама қилмаслик керак ёки муҳокама қилиш мумкин эмас дейиш ҳам демократияга мос эмасдир. Бироқ бундай масалалар бошқа мавзулар бўлиб, бошқа аудиторияларда муҳокама этилиши керак. Менимча, бундай масалалар муҳокама этилган жой, интернет сайтлар ҳам бўлмаслиги керак.

Масалани фақат Ўзбекистон ҳудуди доирасида қарашимиз лозим бўлса, бу ҳақда шуларни ҳам келтиришни истардим. Биласиз, ўзбекларда бир гап бор: “мусофир бўлмасдан мусулмон бўлмас.” Биз Ўзбекистондан ташкарида юрганлар, айникса улардан ўзларини мухолифат аъзолари ҳисоблайдиганлар мусофирликнинг етарли даражада узоқ умрини яшадик. Аммо Оллоҳ мени ислоҳ этсин “мусулмон” бўла олмадик. Қадрли ўқувчи, мени тўғри тушунишиингизни истайман. Мен мусулмон бўла олмадик деярканман, ислом халифалигини тузадиган ёки Ўзбекистонда Ислом давлатини тузадиган мусулмонлар бўла олмадик демоқчи эмасман, асло ундаймас. Мен ўзимни совет замонида йўл қўйган гуноҳларим учун жуда кўп марта тавба қилган бир мусулмон ҳисобласам-да, бугун Ўзбекистонда Ислом давлати тузишни ўйлашни ва шунга ҳаракат қилишни энг озида ақлсизлик ҳисоблайман. Шунинг учун “мусулмон бўла олмадик” дейиш билан нормал даражада инсофли, ҳеч бўлмаса умум манфаатини ўз манфаати билан тенг кўрадиган кишилар бўла олмадик демоқчиман. Биз яшаб турган мамлакатлардаги ибратли принципларни ҳам дурусроқ бир шаклда ўзлаштириб ололмадик, демоқчиман. Биз ҳаммамиз, ўша ўтган асрнинг 90-йилларидаги совет кишилари сифатида ўзгаришсиз қолдик, демоқчиман. Солиҳ ва Пўлатовдан бошлаб, то кимни десангиз ўшангача ҳар биримиз ўзимизча алоҳида бир каримовчамиз ва бизнинг ҳар биримиз бир диктаторча бўлиб қолдик, демоқчиман. Ана шунинг учун ҳамма муаммоларни билиб, кўриб туриб унга қарши курашнинг тўғри, самарали йўлини тута олмаяпмиз эмас, айнан тутмаяпмиз, демоқчиман. Қисқаси, биз ҳали миллат бўлиб шаклланмаганмиз, шекилли демоқчиман.

Акс ҳолда,
1) Ўзбекистонда кимлар ва кандай категориядаги(бой, камбағал тоифадаги демоқчиман) одамлар яшашлигини;
2) Ўзбекистон аҳолисининг миллий таркиби ва уларнинг миллат деб аталишга арзийдиган кўрсаткичларини;
3) Аҳолининг диний эътиқодларига кўра бўлиниши ва бу эътиқодлар асосида яшаш даражаларини(мусулмон ёки христиан ва бошқа динлар асосларида яшаш тарзларини);
4) Аҳолининг илмлилиги(ўқимишлилиги) ва маданий савиясини;
5) Аҳолининг давлатчилик тушунчаларини қанчалик тушуна олишларини; яъни давлат ва унинг фукароси ҳақидаги, фуқаролик(гражданлик) нима эканлигини тўла англаб етиш каби тушунчаларини; уларнинг ўзаро муносабатлари, жамиятдаги ўринлари нимадан иборатлигини билишларини; ўзликларини тушуниш даражалари қандай эканлигини(аҳолининг аксар қисми ҳисобга олинади, албатта);
6) Аҳолининг қонунларни билиш ва уларга амал қилишлари ва бошқалардан (масалан, давлатнинг исталган мансабдоридан ҳам) қонунга мувофиқ ҳақларини талаб қила олиши, ҳақ талаб қилишни билишларини ўрганган бўлмасмидик?
Бизда бугун мана шу саналган мавзулар ҳақида жўяли бирор маълумотга соҳиб бўлган партия ёки уюшма мавжудми? Майли дейликки, ундайлари мавжуд бўлмасин, бироқ Ўзбекистонда бирон самарали ўзгаришлар ясашни итаётганлар учун шу масалаларни жуда яхши ўрганиш лозим эмасми? Шу муаммолар устида ҳеч бўлмаса тадқиқотлар ўтказаётган гуруҳлари бор партия ёки уюшма бизда мавжудми?

Шундай экан, муҳокамамиз мавзу бўлган ёзувлар муаллифлари Ўзбекистоннинг бугуни учун ниҳоятда долзарб бўлган бу масалалар ҳақида фикр билдиришмайдилар-да, нуқул халқни тепалашишга олиб борадиган масалаларни билар билмас ўртага ташлашга ҳаракат киладилар. Бундай “билимдон ”лик нимага ва кимларга керак экан-а?

Айтилганлардан кўринаяптики, мамлакатнинг ичида яшаётганларни қўя туринг-да, аммо маданиятли (цивилизациялашган) мамлакатларда бир неча йиллардан буён яшаётган биз ўзбекистонликлар демократ бўлибми, мусулмон бўлибми, ҳамин қадар эканмиз.
Демак, узоқ йиллардан буён демократик давлатларда яшаб, уни ўрганмоқчи бўлишган юртдошларимиз ҳам миллат вакили бўла олиш даражасига кўтарила олмаётирлар десак булар экан-да. Менимча оғайнилар бутун хасталик мана шу ерда турибди. Букрини гўр тўғрилайди деб ҳам бежиз айтилмаган. Биз миллат сифатида ҳақиқий букри бўлиб қолганмиз шекилли.
Гапнинг пўскалласи, бизнинг мамлакатимизда нормал ҳаёт тарзи ишлай бошлаши учун энг аввал биз миллат шаклига келишимиз шарт. Акс ҳолда подшоҳлар алмашаверади, ҳаёт эса бугунгига ўхшаш бир ҳолда-кўринишда давом этаверади.

Албатта, уруғ ва қабилаларнинг уюшган ҳақиқий бир жамоа, яъни миллат шаклига келиши учун биринчидан замон, иккинчидан, уларни шу йўналишга бошқарадиган(бир замонлар яҳудийларни Мусо алейхиссалом 40 йил эргаштириб юргани сингари), тўғри йўлда эргаштириб юрадиган йўлбошчи, раҳнома зарурдир. Масалан, мен совет-рус империясининг тугаши муносабати билан бизнинг ҳам миллат бўлишимиз учун йўл очилдимикан, Пўлатов ёки Солиҳдан элни-эллатни тўғри йўлга бошқарадиган ўшандай йўлбошчи чиқармикан каби умидда эдим, ҳатто баъзи бир вақтларда уларга ишонгандим десам ҳам бўлади. Афсус, бу умид пуч бўлиб, ишонч эса, хаёл бўлиб чиқди.

Бироқ қадрли ўқувчи, мени пессимизмда айбламайсиз, лекин мен сўнгги замонларда биздаги 21 аср феодализми(феодал-мустабидлик) узоқ давом этадими деган андишада яшайман. Янада бўлса Оллоҳ подшоҳдир, Унинг Ўзи билади.

Энди кўзимизни яхши очиб Ўзбекистоннинг ичкарисига бир қарасак, нималарни кўришимиз мумкин бўларди? Менимча ҳаммасидан аввал бугун Ўзбекистон нуфусининг тубундаги синфлашишига кўзингиз тушади:

1) Ўзбекистондаги бугунги режимнинг давом этишини иставчилар. Бу тур кишилар, масалан, оддий милицонердан тортиб барча турдаги катта-кичик мансабдорлар ва шуларнинг орқасида писиниб яшаб келаётганлардир. Бу тур кишиларнинг хусусиятлари ҳақида мисоллар келтиришга вақт сарфлаш ўринсиздир. Чунки қадрли ўқувчи, уларни ҳаммангиз мендан кўра ҳам яхши биласиз.

2) Демократия тарафдорлари. Бу тур ўзбекистонликлар ҳар ҳолда ўзларини демократлар деб ҳисоблашадилар. Жаҳоннинг демократик принципларини тушунамиз деб биладилар. Буларга Пўлатовлар ва уларга ўхшашлар киради. Афсус, мен ҳам қандайдир йўллар билан шуларга яқин тураман. Аммо Оллоҳга шукрки, улардан батамом фарқлиман. Билиб ёки билмай мана шуларнинг ёнларида озми, кўпми юрганлар бор, албатта. Шуни хам айтишим лозимки, бизнинг бу ўзбек “демократ”лари демократия ҳақида янги асрнинг, биз ҳозир яшаётган асрнинг эмас, балки ўша 15-16 аср феодалларича ҳам тушунчага эга эмаслар. Буларнинг демократияга бутунлай яқинлашмайдиган, ҳатто уларни демократияга яқинлашишга йўл бермайдиган, тузалмас яна бир хасталиги ҳам бор. Бу хасталик ҳақида бу ерда ҳеч нарса ёзмасликни лозим кўрдим. Фақат шуни таъкидлаш керакки, бордию фалакнинг гартиши айланиб, мана шу демократларга ҳокимият келса, бизни Худонинг ургани ана шу бўлади.Улардан бири халқ ичида унча мунча танилгани (пулатовлардан бироз фарқлиси) мамлакат нуфусининг кўпчилик қисми билан ҳамкорлик қилишим мумкин эмас деб турибди. Билмадим, муҳтарам П.Охунов демократик давлатни қайси ҳудудда ва кимлар билан ҳамкорликда қурмоқчи?

3) Ўзбекистонда Исломий давлат тузиш тарафдорлари. Бу турларнинг бир қисми ҳар ҳолда ўзларини яхши мусулмон ҳисоблайдилар. (Аммо ҳақиқий мусулмон кишисини ўзини қаерда қандай тутишни жуда яхши биладиган одобли инсонлар сифатида танирдик). Бу тур кишилар ҳар ҳолда шариат қонунлари асосида яшашни умид қиладилар. Буларнинг мисоллари ҳам мамлакатнинг ичкариси-ю, ташқарисида ҳозирлар анчагина бош кўрсатиб қолишганлардир. Муҳтарам Солиҳбей ҳам ҳозир шулар қаторида ҳисобланади. Улардан мамлакатдагиларининг жуда кўпчилигини ҳозирги режим аявсиз калтакламоқда. Ҳукуматнинг бу сиёсатидан ҳаммамиз норозимиз ва уларга жуда ачинамиз. Ҳукуматнинг уларга нисбатан ўтказаётган адолатсиз сиёсатини қаттиқ қоралаймиз. Бироқ исломий давлат қурушни истаганларнинг, биринчидан, энг катта хатоси билмаган нарсаларини исташи ва қўлларидан келмайдиган бир буюк ишни бажаришни орзу қилишларидадир. Улар мўл хосил кўтаришни истайдиларда, бироқ шудгар қилинмаган тупроққа уруғ сепмоқчи бўладилар. Буларнинг Ўзбекистонда ислом давлати тузамиз, шариат асосида яшаймиз дейишлари, умрида бирон бир ҳовузга ҳам тушмаган кишининг катта бир дарёни сузиб ўтишга ишонишига ўхшайди (математикадан бироз хабари борларга шундай мисол келтиришни истардим: буларнинг исломий давлат қурушга интилишлари карра-каррани билмаган кишининг квадрат тенгламани ечаман деб уринишига ўхшайди). Бу масалада яна бошқача мисол келтиришга ўрин қолдими?

Қадрли ўқувчи агар сиз, ўзбекларни бошқа бир бўлинишда (бошқача бир классификация-синфлашишда) кўраётган бўлсангиз, айтинг, улар ҳақида ёзинглар.

Демак, бу нима деганингиз, сизнингча, Ўзбекистон бугунги ҳолида давом этаверадими, ўзгармайдими ва бу ҳол қачонгача давом этиши мумкин? Наҳотки бизда феодализм тугамаса? деб эътироз билдиришингиз мумкин, албатта. Тўғрисини айтсам, бу саволга мен “ҳа” деб жавоб бергим келади. Ҳар ҳолда мен, Ўзбекистонинг бугунги аҳволи анча узоқ давом этишига кўпроқ ишонмоқдаман. Лекин бошқа иложи йўқ, албатта шундай бўлади дейиш, ҳақиқатан пессимистик қараш бўларди. Йўк, ундай ҳам эмас, албатта. Оллоҳга шукрки, ҳали келажакдан барча умидларимни кесганимча йўқ. Худога шукрки, мамлакатда муқим қолишаётган ҳақиқатпарварлар, ватансеварлар Ўзбекистонда борлигига жуда катта умид қиламан. Ҳатто ундайлардан мансабдорлар орасида ҳам борлигига ишонаман, ишонгим келади. Шунинг учун менинг фикримча, Ватанда, мамлакатнинг ичкарисида жиддий ижобий ўзгаришлар вужудга келтириш йўлида бугун кураш тактикасини мутлақо ўзгартириш лозим бўлмоқда.
Бунинг биринчи ва энг муҳим йўли, бугун давлат йўнатувчиларининг сиёсий йўлларидан қандай юз ўгирилаётган бўлса, буларга мухолифатдагиларнинг “раҳбарлари”нинг ва бошқа бир қанча сохта мухолифат аъзоларининг йўлларидан ҳам шундай юз ўгириш лозим бўлади. Исломий давлат тузишни хаёл қилишаётганларга ҳам таклифим айнидир. Тушга суяниб яшаб бўлмаслигини билмоғимиз шартдир.

Мамлакатда чинакамига ижобий ўзгаришлар содир қилиш учун муҳим йўллардан бири чинакамига бирлашишдир. Бугун ҳам бирлашиш темаси эскиргани йўқ, аммо ҳақиқатан чинакамига бирлашиш учун, чинакамига ажралиш зарур бўлаяпти. Шу принцип, яъни тўла ажралиб, сўнгра бирлашиш принципи биз учун бугун бир тарихий заруратга айланди. Ана шундай қила олсак, ундан сўнгра қанча машаққатли бўлмасин ва қанча узоқ вақт талаб этмасин ҳамма ишни янгидан, мутлақ янги кишилар ва янги дастур, янги принцип ва янги усул(метод)лар билан бошлаш лозим бўлади. Балки бошланғичда Самарқакндликларнинг таклифига кўра ягона мухолиф партия шаклида иш бошлаш лозимдир. Билмадим, “Янги дунё” ўқувчиларининг хабарлари борми ё йўқ, ўтган йили Ўзбекистонда Самарқандлик бир гуруҳ дўстлар ўзбек демократларининг бирлашган демократик партиясини тузишни таклиф қилишганди. Бу ерда ўша таклиф кўзда тутилмоқда. Аммо менинг англашимча чет элларда юришганлар мамлакатдагиларнинг таклифига қўшилмайадилар. Чунки муҳожирларда, айниқса уларнинг ичида ўзларини лидер ҳисоблайдиганларда “мен, манманлик” касали бор. Бу манманларнинг хаёлича ҳар қандай бир ижобий таклиф булардан чиқиши лозим. Акс ҳолда у ижобий ҳам, таклиф ҳам ҳисобланмайди.

Хуллас, чет эллардаги ўзбекларимиз Ўзбекистонда демократик ўзгаришлар бўлишини исташдан воз кечганларига анча вақт бўлганга ўхшайди. Чунки фалакнинг гартиши билан Ватанда ўшандай, демократлашган бир ўзгариш юз берса, буларнинг ҳеч бири истаганларига эриша олмайдилар. Билмадим, булардан кимлардир демократик Ўзбекистон Республикасининг Парламентига депутат бўлиб сайлана олишсалар энг юксак мартабага чиқишган бўлардилар. Шунинг учун ҳам булар ўшандай ўзгаришларни исташмайдилар ва ватанга қайтишдан ҳам воз кечганлар. Буларга фақат кўриниш, кўриниб туриш керак, холос. Умрларининг сўнггигача шу кўриниш билан яшашни истайдилар. Шу сабаб булар учун Каримов ёки унинг режими узоқ яшаши керак.

Иккинчи йўли эса, “кўрпангга қараб оёқ узат” принципига амал қилиш ҳам ёмон самара бермас деб ўйлайман. Бу йўлни биз 2008 йилнинг охирида ўртага қўйгандик. Яъни бу муроса йўлидир. Бугунги режим билан, жумладан фуқаронинг ўз орасида ҳам “тинч-тотув” (муҳтарам О.Охунов ва Н.Нормўминларни бирга муросада, ҳамкорликда яшашга таклиф этиб) яшаш ва ишлаш йўлидир ва ўша йўлни топишдир, ва яшашдир. Чунки сал юқорида мен келтирган уч синфдан биринчи синфдагилар бугун ҳар тарафлама узоқ яшай олиш имкон ва имкониятларига эгадирлар. Бу имкон ва имкониятларни уларнинг қўлидан олиш жуда жўн масала эмас. Унинг устига улардан уларнинг имконларини ва имконятларини тортиб оладиган тайинли кучнинг ўзи борми? У қанақа куч? Ўзбекистонда ёки унинг ташқарисида ундай бир куч, ташкилот йўк-ку, ахир. Шундай экан, ана шу муроса йўли билан анчагина ишларни илгарилаштириш мумкин деб ҳисобланганди. Кишиларни тарбиялаш, ёшларни янги – демократик усулларга ўргатиш имкони яратилиши мумкин бўлар деб ўйланганди. Аммо сиз ва менга маълум бўлган Ўзбекистон мухолифатининг “лидерлари” ҳисобланмишлар ва уларга эргашувчилар бу муроса масаласидан ажалдан қўрққани сингари қўрқиб кетишдилар. Чунки улар умумга фойда келтирадиган муроса, тинч-тотув яшаш йўлини билмайдилар. Бу йўл уларга нон бермайди. Уларни боқаётган манба, бир-бирларини сўкиб туришдир.

Оғайнилар, менимча реал ҳаёт муҳитидан чиқиб, хаёллар дунёсида яшашмаслик керак. Ўзбекистонда давлат тизимини мукаммалаштирадиган, демократлаштирадиган, мамлакатнинг ҳақиқатан барқарорлигини таъминлайдиган, аҳолининг яшаш тарзини яхшилашга хизмат қилиши мумкин бўлган бошқа йўл-учинчи бир йўл афсуски, йўқ.

П.Охунов ва Н.Нормўминнинг мақолаларида ўртага чиқарилган фикрлар эса, Ўзбекистон ва унинг халқининг манфаатларига тўласинча зиддир. Ҳатто уларнинг фикрлари ўз тарафдорларига ҳам зарар келтириши аниқдир. Чунки бу фикрлар бугун дунёда мавжуд демократик принципларга ҳам, диний-исломий қарашларга ҳам тамоман мос эмасдир.

Эҳтиромлар билан Алибой. 04.12.2009, жума.
www.zamondosh.com