Диктатор, ўрта аср хони Шавкат Мирзиёев. Жаҳонгир Ортиқхўжаев. Гўшт мафияси. (2020).

Ўзбекистонда октябрь ойида шакар, кунгобоқар ёғи, тухум ва гўшт нархи кескин ошаябди. Айниқса, гўшт нархининг тинмай,кескин ошиши ватандошларда кучли норозилик уйғотмоқда.

Озодликнинг мақоласидан иқтибос: [1]. «Қассоблар: Тошкентда гўшт нархи сунъий ошмаслиги учун “бозор мафияси”ни йўқ қилишсин!

октябр 19, 2020

Озодлик

17 октябрь куни Тошкент шаҳар ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаев “Эски жўва деҳқон бозори” гўшт расталарини айланди ва пойтахтдаги қассоблар билан учрашди.

Қассоблар билан суҳбатда, хусусан, “Эски жўва”даги қассоблардан ойига норасмий 400 минг сўм йиғиб келган “гўшт қироли” тилга олиниши ортидан Ортиқхўжаев “унинг аризасини олишни буюрган”.

Бозорда фаррош сифатида расмийлаштирилган бу шахс¸ Озодлик гаплашган қассоблар таъкидича¸ аслида пойтахтда гўшт савдоси билан шуғулланувчилардан “доля” йиғиб келаëтган “мафия” вакилидир.

“Фаррош-қирол”нинг икки кундан бери бозорда кўринмаëтганини билдирган қассоблар¸ унинг ўрни совумай туриб¸ бошқа ўлпонйиғар тайинланганини билдирди.

“Эски жўва деҳқон бозори”нинг Озодлик боғланган маъмури бозорда гўшт мафияси борлигини ҳам¸ ҳоким Ортиқхўжаевнинг фаррош-“қирол”ни ишдан олганини ҳам рад этди.

Фақат ҳокимга аталган нархлар…

Шу кунларда Ўзбекистон бозорларида гўшт нархи кескин қимматлагани ортидан маҳаллий ҳокимият раҳбарлари бозорларга чиқиб¸ савдогар-тадбиркорларга нархларни кўтармаслик ҳақида буйруқ бермоқда.

17 октябрь куни Тошкент шаҳар ҳокими Жаҳонгир Ортиқхўжаев ҳам пойтахт бозорларини озиқ-овқат¸ хусусан, гўшт билан таъминлаëтган тадбиркорлар билан учрашди.

“Ўзаро мулоқот давомида озиқ-овқат ҳамда гўшт маҳсулотларининг нархи ошишининг олдини олиш ҳамда тадбиркорларнинг фаолиятига амалий ёрдам кўрсатиш юзасидан фикр алмашилди”¸ дейилади бу ҳақда ҳокимлик матбуот хизмати тарқатган хабарда.

Айни куни Жаҳонгир Ортиқхўжаев “Эски жўва деҳқон бозори”га бориб¸ бу ердаги нарх-наво билан қизиққан¸ бозор маъмурияти¸ хусусан¸ гўшт растасидаги қассоб ва сотувчилар билан гаплашган.

Ҳоким борган куни бозорда бўлган қассоблардан бирининг Озодликка айтишича¸ улар Ортиқхўжаевга амалда йўқ нархларни айтишга мажбурланган.

“Бизнинг бозорга ҳукумат амалдорлари нархларни суриштиришга тез-тез келади. Саъдулла деган замдиректор бизларни кўп чақиради. Ким келса шу арзон нархни айтасан¸ бўлмаса шартномангни бекор қиламиз¸ дейди. Ҳозир суякли гўштни 68-70 минг сўмга сотяпмиз¸ Ортиқхўжаевга 58-60 минг сўм деб айтасан дейишди¸ шундай деб айтдик. Ҳокимга маъқул келди бу нарх. Аслида бунақа пулга гўшт йўқ бозорда. Лаҳм умуман сотмайсанлар деб замдиректор айтди. Лаҳм обеддан сўнг чиқарамиз, раҳбарлар одатда обедгача келиб-кетади. Лаҳм бугун 80 мингдан кам сотилмади. Ҳоким эса¸ бизга 60 мингдан ошмасин¸ деб буйруқ бериб кетган”¸ деди Эски жўвадаги гўштфурушлардан бири.

“Ҳоким ва раҳбарлар ўз ҳудудидаги бозорга чет элга сафарга боргандек тантана билан келмасдан¸ ҳеч кимга айтмай кечки пайт соат 5 ларда кириб келса¸ ҳақиқатни кўради. Нафақат ҳақиқий нарх¸ балки санитариянинг ҳам ҳақиқий аҳволини кўрарди. Бозорда тозалик фақат эрталаб бор. 4 дан сўнг маймунлар йиғлайди бозор аҳволига”¸ дейди бу суҳбатдош.

“Гўшт қироли” ким?

Жаҳонгир Ортиқхўжаевнинг Эски жўва “сафари”га гувоҳ бўлган қассобларнинг айтишича¸ пойтахт ҳокими улардан гўшт нархини арзонлатиш учун нима қилиш кераклигини сўраган.

“Мен ҳам ўша жойда эдим¸ ғала-ғовур бўлди. Молга бериладигани ем-хашакни арзонлаштириш керак¸ чорвадорларга ер бериш керак¸ дейилди. Кейин қассоблардан кимдир Анвар ҳақида шикоят қилди. Ҳоким Анварни яхши биларкан¸”аризасини олинглар¸ бозорда бошқа кўринмасин” деди жаҳл билан. Мана икки кундан бери у кўринмай турибди”¸ деди исмини очиқламай гапирган қассоблардан бири.

Озодлик суҳбатдошлари “Анвар ким?” деган саволга унинг Тошкентда кўпчилик “гўшт қироли” сифатида танийдиган шахс эканини айтди.

“Анвар расман бозорда фаррош¸ амалда эса¸ йиллардан бери Тошкентдаги гўшт нархини сунъий равишда ошириб келаëтганлардан бири. Мисол учун, холодильниклар орасида мижозларга қулайлик яратиш мақсадида тахта стол қўйилган. Ушбу столларда биз қассоблар гўшт маҳсулотини сотиш учун Анвар орқали бозорга 400.000 сўмдан ойига норасмий пул тўлаб келамиз. Бу расмий 675 минг сўмлик патентнинг устига! Бундай столлардан санасак 100 тадан ошиқ, бу 40.000.000 сўм ойига демакдир. Бу пулни чиқариш учун уни сотадиган гўшт устига қўшамиз¸ оқибатда шундоқ ҳам қимматга келаëтган гўшт янаям қимматлайдими?”

Тошкентдаги гўшт нархини Эски жўва белгилайди…

Тошкентдаги энг йирик гўшт бозори Эски жўвада эканини айтган Озодлик суҳбатдошларига кўра¸ бу ерда кунига 30 тоннагача гўшт сотилади ва пойтахтнинг аксар бозорларига ҳам маҳсулот шу ердан тарқайди.

“Эски жўвада гўшт қимматласа¸ қолган бозорларда ундан ҳам кўпроқ кўтарилади. Яъни Эски жўвадаги гўшт нархини сунъий ошириш¸ бутун Тошкентдаги нарх ошишини билдиради. Шунинг учун гўшт мафияси эскитдан Чорсуда ўтиради. Анварни олдинги ҳоким ҳам 2016 йилда Тошкент шаҳар бозорлари маъмурияти, барча қассоблар, ҳокимлик идорадагилар олдида концерт залига йиғиб¸ ҳамманинг олдида намойишкорона ҳайдаган эди. Аммо орадан уч ой ўтиб¸ фаррош сифатида қайтиб келиб¸ яна доля йиғишни давом эттиришга киришди. Унга пул бермасак¸ бозордан ҳайдашади¸чунки маъмурият билан тили бир. Қўлимиздан бошқа иш келмагандан кейин¸ пул бериб¸ тишимизни-тишимизга қўйиб чидаб келяпмиз”¸ деди қассоблардан яна бири.

Йўқолсин қирол! Яшасин қирол!

19 октябрь куни Озодлик гаплашган қассоблар¸ Жаҳонгир Ортиқхўжаев 17 октябрь куни бозор айланганда “йўқотинглар” деб буюрган “гўшт мафияси”нинг шу билан йўқ бўлиб қолишига умуман ишонмасликларини билдирди.

“Бугундан “янги гўшт қироли” унинг ўрнига иш бошлади. Янги қирол Муниципал активларини бошқариш маркази раҳбарларидан бири. Анвар кетиши билан эски “старший” қассоблар тўланаятган норасмий 400.000 сўм бари бир тўланиши¸ фақат энди у Н.Т. назоратига ўтганини айтишди. Биттасидан қутилиб¸ иккинчисига тутилдик. Ноқонуний олинаëтган 400.000 сўм халқ олаëтган гўштнинг нархига ўтиришда давом этади. Бу ишларни бозорқўм ҳам, бозорлар бошқармаси раҳбари ҳам¸ бозор маъмурияти ҳам билишади. Бозорлар бошқармасини нефть-газ соҳасидан чиққан собиқ мулозимлар қўлга олган¸ ҳамма ëқнинг расвосини чиқариб юборишди”¸ дейди Эски жўва қассобларидан бири».

Иқтибос тугади. [1].

1. Совет давридан мерос бўлиб қолган “Воры в законе”, яъни “Қонуний ўғрилар” диктатор, ўрта аср хони Шавкат Мирзиёев режимида бемалол, эркин фаолият олиб бормоқда. Куч ишлатар тизимлари, ДХХ, прокуратура, ИИБ амалга ошириши ноқулай, обрўсини,имижини пасайтирадиган ноқонуний ишларни “қонундаги ўғрилар” амалга оширади.

2. Мухолифатга, сўз эркинлигига йўл берилмаябди. Сиёсий рақобат йўқ.

Иқтисодда давлат мулки, монополиялар ҳукмрон. Иқтисодий эркинлик йўқ. Соғлом иқтисодий рақобат йўқ.

3. Соғлом иқтисодий, сиёсий рақобат йўқ. Бундай шароитда жамият текис,равон,илдам иқтисодий, ижтимоий ривожлана олмайди.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

21–октябрь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Қассоблар: Тошкентда гўшт нархи сунъий ошмаслиги учун “бозор мафияси”ни йўқ қилишсин! 19.10.2020. (https://www.ozodlik.org/a/30901373.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).