Шавкат Мирзиёев. Дилшод Саиджонов. Қобулжон Аҳмедов. “Очиқчасига гаплашамиз” ёпиқчасига узиб қўйилди. Сўз эркинлигига йўл йўқ. (2020).

Президент Шавкат Мирзиёев ҳокимиятга келганининг илк йилларида матбуотга, оммавий ахборот воситаларига анча эркинлик берган эди.

Ўзбекистон диктатор Ислом Каримов даврида матбуот эркинлиги бўйича 180 мамлакат қаторида энг репрессив 5,10 мамлакатлар орасида бўлган бўлса, Шавкат Мирзиёев даврига келиб 156-ўринни эгаллади, яъни охиридан 24-ўрин.

Бироқ, 2019-2020 йилларда бу эркинлик бўғила бошлади.

Озодликнинг мақоласидан иқтибос: [1].“Очиқча гаплашамиз” ва цензура: АОКА MY5ни тарқатиб юбориш билан таҳдид қилган – расмий ҳужжат

сентябр 30, 2020

Шуҳрат Бобожон/Озодлик

Жорий йилнинг 1 августида “Mening yurtim”( MY5) телеканалининг “Очиқчасига гаплашамиз” кўрсатуви эфир вақтида узиб қўйилди.

Бунинг ортидан канал Бош директори Қобулжон Аҳмедов ишдан кетди. Аҳмедов “ўз ихтиëри билан ишдан кетгани”ни билдиришига қарамай, ижтимоий тармоқларда унинг истеъфоси “эфирдан узилган кўрсатув”га боғланди.

Озодликка етиб келган расмий ҳужжат – “Огоҳлантириш хати” ушбу тахминларга аниқлик киритади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги тарафидан “Mening yurtim” каналига юборилган 2-2851 рақамли хатда бу кўрсатув давлат олиб бораëтган “ижобий ишлар ҳақида нотўғри тасаввур” уйғотиши айтилган.

АОКА “Очиқчасига гаплашамиз” кўрсатувидаги танқидий муҳокамани мамлакат “ахборот хавфсизлигига тахдид” дея баҳолайди.

АОКА ахборот хизмати вакили Аҳмад Юсуповнинг Озодликка билдиришича, кўрсатувнинг эфирдан узиб қўйилишига АОКАнинг алоқаси йўқ.

У АОКАнинг “Огоҳлантириш хати “цензура” эканини рад этди.

Юсуповнинг таъкидлашича, бу ”агентлик зиммасига юклатилган вазифа”.

MY5 лойиҳаларида қатнашаëтган мустақил журналист Зафар Солижонов АОКАнинг огоҳлантириши билан кўрсатувнинг эфирдан узилиши ва директорнинг ишдан олиниши ўртасида боғлиқлик борлигига шубҳа қилмайди.

Авж паллада узилган эфир

Жорий йилнинг 1 август оқшомида “Mening yurtim”( MY5) телеканалида “Очиқчасига гаплашамиз” кўрсатувини доимгидай Амирхон Умаров олиб борди. Мавзу ҳам одатий. Коронавирус оқибатларини бартараф этишга қаратилган ток- шоу форматидаги кўрсатув.

Кўрсатувда коронавирус билан курашаëтган шифокорлар учун 5969-сонли президент қарорида белгиланган устама мукофот пули тўланмаëтгани ҳақида сўз борди.

Кўрсатувда иштирок этаётган тошкентлик шифокор Азиз Бўтаев “пул тўлашга келганда ўзи чиқарган қонунни ўзи инкор қилиб ташлаяпти” дея эътироз бидиради.

Иштирокчилардан бири “33 миллионлик аҳоли саломатлиги учун” дея оғиз жуфтлаши билан эфир узилади. Шундан кейин эфирда “Ëшлар Иттифоқи”нинг тарғибот ролиги айлана бошлайди. Ортидан кўрсатув сеткасида бўлмаган кинофильм намойиши бошланади.

Бир вақтнинг ўзида ижтимоий тармоқларнинг ўзбек сегментида “эфирдан узилган кўрсатув” ҳақидаги муҳокамалар бошланди. Телеканал Бош директори Қобулжон Аҳмедов ишдан кетгани ҳақида хабар тарқалди.

“Mening yurtim”( MY5) канали ходимлар бўлими вакилининг Озодликка айтишича, Аҳмедов 8 август куни вазифасидан озод қилинган.

Танқид ва саволлар тўлқинида Қобулжон Аҳмедов Фейсбук саҳифасида “ўз ихтиëрига кўра лавозимни тарк этгани” ҳақида пост қолдиради.

Бу гапга жавобан мустақил журналист Зафарбек Солижонов ижтимоий тармоқдаги саҳифасида мана бу гапларни ëзди:

“MY5 телеканалидан “Очиқчасига гаплашамиз” кўрсатуви эфир вақтида узилди. Кейин қўққисдан каналнинг Бош директори Қобулжон Аҳмедов ишдан кетди. Бугун Facebook’да ўз хоҳишимга кўра кетдим (бўлмаса комфорт жой – ўзи севган), хайрли бўлсин, деб пост жойлади. Лекин кўрсатув тақдири нима бўлган ва бошқа сабаблар айтилмаган…Мендаги маълумотларга кўра, ўша кунги кўрсатувга “қонунга хилоф равишда ижтимоий онгга ахборот воситасида руҳий таъсир кўрсатишга, уни чалғитишга йўл қўймаслик” моддаси асос қилиниб хат юборилган…

Расмий хат

Зафар Солижонов тилга олган мактуб нусхаси Озодликда бор. Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги директорининг биринчи ўринбосари Дилшод Саиджонов имзолаган ва 2020 йилнинг 8 августида “Mening yurtim” телеканали таҳририятига юборилган “Огоҳлантириш хати” да “Очиқчасига гаплашамиз” кўрсатуви “жамиятнинг ахборот борасидаги хавфсизлигига таҳдид” экани таъкидланади. (Бу хат юборилган 8 август куни канал Бош директори Қобулжон Аҳмедов “ўз ихтиëри билан” ишдан кетади.)”. Иқтибос тугади. [1].

1. MY5 телеканалининг Бош директори Қобулжон Аҳмедовнинг ишдан кетиши, унинг ўз ҳохиши билан эмас, юқорининг босими остида рўй берган. Бунгача Давлатназар Рўзметов, Нафосат Оллоҳшукурова, Элдор Эркин, Бобомурод Абдуллаев, Бахтиёр Каримга бўлган таъқиб, тайзиқлар Президент Шавкат Мирзиёевнинг ОАВларини ҳақиқий эркин бўлишига, матбуотнинг тўртинчи ҳокимиятга айланишига йўл қўймаслигини билдиради.

2. Президент Шавкат Мирзиёев сиёсий рақобатга, сўз эркинлигига йўл бермоқчи эмас. 4 йил давомида, ҳанузгача мустақил суд тизими шаклланмади.

3. Юқоридаги далиллар шуни кўрсатадики, келаси президент сайловлари эркин, демократик бўлмайди. Мамлакатда Шавкат Мирзиёев диктатураси ўрнатилиши эҳтимоли жуда юқори.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

2–октябрь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. “Очиқча гаплашамиз” ва цензура: АОКА MY5ни тарқатиб юбориш билан таҳдид қилган – расмий ҳужжат. 30.09.2020. (https://www.ozodlik.org/a/30866409.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).