Шавкат Мирзиёев нега мажбурий меҳнатдан воз кечишни ҳохламаябди? Сўз эркинлигига йўл йўқ. (2020).

Президент Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йилига келиб мажбурий меҳнатдан фойдаланиш кескин камайди. Мактаб ўқувчилари, талабалар, ўқитувчилар, тиббиёт ходимларини мажбурий меҳнатга жалб қилишдан, айниқса пахта теримига жалб қилишдан воз кечилди.

Бироқ, Шавкат Мирзиёев мажбурий меҳнатдан бутунлай воз кечмоқчи эмас.

Озодликдан иқтибос: [1].»Тошкент пахта бойкотини бекор қилиш учун чет элдаги ширкатга ярим миллион доллар тўлади

август 12, 2020

Шуҳрат Бобожон/Озодлик

Ўзбекистон Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги Экспортни рағбатлантириш агентлиги Cotton Campaign коалициясининг ўзбек пахтасидан қилинган маҳсулотлар бойкотини тўхтатиш учун махсус PR (public relations) компанияси ëллади.

Вазирлик Вашингтондаги “Ксенофон стратегиялари” (Xenophon Strategies) ширкати билан 2020 йил 14 апрель куни тузилган шартноманинг Озодлик ихтиëридаги нусхасига кўра¸томонлар бу иш учун Америка ширкатига 585 минг АҚШ доллар тўлашга келишган.

Экспортни рағбатлантириш агентлиги директори Улуғбек Муродов ва “Ксенофон стратегиялари” вакили Давид Фискус (David Fiscus ) имзолаган шартномага кўра¸ пиар ширкати Cotton Campaign boycott акциясини бекор қилишга қаратилган “ахборот кўмак хизматларини” амалга оширади.

Озодликдаги ҳужжатларга кўра¸ пулнинг каттагина қисми аллақачон тўланган.

Ўзбекистон ўз имижини яхшилаш учун лоббичи компанияга пул тўлагани ҳақидаги хабар шу ой бошида Foreign Lobby Report нашри томонидан чоп этилди.

Бу нашр¸ авторитар давлатларнинг жамоатчилик фикрига таъсир қилиш уринишларини фош этишга қаратилган тадқиқотларга ихтисослашган

Унда ëзилишича¸ Ўзбекистон бу пиар ширкати учун илк хорижий мижоз давлатдир.

Озодликда нусхаси бўлган иш режасига кўра¸ пиар ширкaти бир йил мобайнида Ўзбекистон ҳукумати сўрови билан биринчи босқичда стратегик режа тузиш¸ иккинчи босқичда таҳлилий мақолалар тайëрлаб¸ уларни махсус очилган веб саҳифада чоп қилиш билан шуғулланади. Шунингдек Ўзбекистон пахтачилигида мажбурий меҳнатга барҳам берилганини тасдиқловчи фото ва видеоҳисоботларни ижтимоий тармоқларга мунтазам жойлаштириш¸ белгиланган аудиторияни қамраб олиб ижтимоий фикрни шакллантириш ҳам иккинчи босқичга киритилган. АҚШдаги ширкат кўрсатиши лозим хизматларнинг учинчи этапи¸ нуфузли халқаро матбуотда айни муаммо ечимига оид қатор мақолаларни чоп қилишни ўз ичига олади.

Берлинда жойлашган Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари форуми ўзбек пахта маҳсулотини бойкот қилиш кампаниясининг (Cotton Campaign boycott) асосий иштирокчиларидан биридир.

Ташкилот вакили Лин Швайсфурт (Lynn Schweisfurth) нинг Озодликка билдиришича¸ “Ксенофон” ташкилоти бу хизматларни кўрсатишда Германияда жойлашган “Кометис” (Cometis) билан ҳамкорликда иш олиб бормоқда.

Швайсфуртга кўра¸ жорий йилнинг 10 май куни “Ксенофон стратегиялари” пиар ширкати “Кометис”га ҳамкорлик доирасида 6000 доллар ҳақ тўлаган.

Озодлик мухбири Ўзбекистон Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги ҳузуридаги Экспортни рағбатлантириш агентлиги мулозимларига “бюджет маблағининг пахта бойкотини тўхтатиш учун сарфлангани борасида”ги саволлар билан мурожаат қилди.

Мулозимлар бу саволга агентлик мулозими Мурод Раҳимов жавоб беришни билдирди. Раҳимов эса¸ Озодлик саволини эшитиб¸унга “ҳозир жавоб бера олмаслиги”ни айтиб¸ суҳбатни узиб қўйди.

…

Cotton Campaign коалициясига қўшилган Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари форуми фаоли Лин Швайсфурт¸ “халқаро майдондаги ўзбек пахтаси бойкотини тўхтатиш учун бундай гаплар асос бўла олмайслиги”ни айтади.

– Бу тахлит пиар ширкатлар ҳаракати ортидан пахта бойкоти бекор қилинмайди. Бойкотни бекор қилиш ҳақидаги қарор мустақил мониторинг натижалари асосидагина қабул қилиниши мумкин. Ўзбекистон ҳукумати бюджет пулига пиар ширкат ëллагандан кўра¸ ўз куч-ғайратини мажбурий меҳнатни бекор қилишга сарфласа бўларди. Биз кўраëтган ҳолатда эса¸ ҳукумат гўë “мажбурий меҳнат сафарбарлиги бартараф қилинди” деган ëлғонни саҳналаштирмоқда. Бундай имитациядан наф йўқ.

Тошкент ҳукумати Ғарб ширкатлари эълон қилган пахта бойкотини бекор қилиш учун нима қилиш керак?

Бу саволга жавоб берган Лин Швайсфурт қисқа қилиб¸ пахтачиликдаги улкан коррупция ва мажбурий меҳнатни амалда тўхтатиш керак деди:

– Ўзбек пахтасини бойкот қилган 305 халқаро ширкат ўз қарорини Ўзбекистонда мажбурий меҳнат ва пахта етиштириш секторидаги коррупция батамом тугатилганидан кейин ўзгартириши мумкин. Бу хулоса 2019 йилги пахта мавсумидаги мониторинг натижасига асосланган ва ўтган йил июнь ойида Ўзбекистон ҳукуматига тақдим қилинган пахта етиштириш ислоҳоти бўйича йўл-йўриқ акс этган “Йўл харитаси”да акс этган. Унда фермер ва ишчилар ҳуқуқи таъминланиши¸ мониторинг ўтказилиши ва шикоят қилишга тўсқинлик қилинмаслик зарурати таъкидланган. Шунингдек халқаро стандарлар ва илғор тажриба асосида пахта соҳасидаги коррупцияга барҳам берилиши керак. Шу билан бирга нодавлат уюшмалар тузишга тўсқинлик ҳам тугатилиши лозим. Соҳа шаффофлиги таъминланиб¸ барча поғонадаги молиявий жараëнлар юзасидан ҳисоб берилиши керак. Ўз навбатида бу соҳага сармоя ëтқиизиш учун яхши шароит яратилиши лозим». Иқтибос тугади. [1].

1. Президент Шавкат Мирзиёев мажбурий меҳнатдан бутунлай воз кечиш учун иқтисодий ислоҳотлар қилиш керак. Фермерлар ҳозирги кунда ернинг ҳам, ҳосилнинг ҳам эгаси эмас. Фермерларга иқтисодий эркинлик берилиши лозим. Яни, давлат мулки бўлган ерлар хусусийлаштирилиши ва фермерларга яширин режалар берилишидан воз кечилиши керак.

Афсуски, Президент Шавкат Мирзиёев кластерлар яратиш йўлини танлади. Кластерлар фермерларни ўзларига тўла қарам ва тобе қилиб қўймоқда.

2. Президент Шавкат Мирзиёев сиёсий ислоҳотлар қилмоқчи эмас. Мухолифатга, сўз эркинлигига йўл бермоқчи эмас. Ҳануз, мамлакатда мустақил суд тизими, мустақил парламент шаклланмади.

3. Асосийси, иқтисодий, сиёсий либераллашиш мамлакатда бақувват ўрта синф ва кучли фуқаровий жамиятни шаклланишига олиб келарди.

Бақувват ўрта синфни ва кучли фуқаровий жамиятни шаклланиши эркин, демократик сайловлар ўтказиш учун замин яратарди.

Эркин, демократик сайловлар эса коррупцияга қарши курашишнинг энг самарали усулидир.

Президент Шавкат Мирзиёев оиласи, куёвлари,қариндошлари ва олий раҳбарият коррупция ботқоғига ботган.

Шу сабабли, мамлакатда мажбурий меҳнатдан бутунлай воз кечилмоқчи эмас.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

14–август, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Тошкент пахта бойкотини бекор қилиш учун чет элдаги ширкатга ярим миллион доллар тўлади. 12.08.2020. (https://www.ozodlik.org/a/30779824.html ).

(https://www.ozodlik.org/a/30767945.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).