Шавкат Мирзиёев. Мухолифатга йўл йўқ. Элдор Эркин. Фермерларни қарам, тобе қилиш кучайиб бормоқда. (2020).

Президент Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йилида коронавирус, пандемия сабабли ижтимоий-иқтисодий аҳвол борган сари мураккаблашиб, ёмонлашиб бормоқда.

Озодликдан иқтибос: [1].»Косонда ҳокимлик тарқатган “ҳайитлик” фермер-тадбиркорлардан мажбуран ундирилди

август 05, 2020

Садриддин Ашур/Озодлик

Қашқадарё вилоят, Косон туманида Қурбон ҳайити муносабати билан кам таъминланган оилаларга тарқатилган озиқ-овқат маҳсулотлари, парранда, қуён ва чорва молларининг асосий қисми маҳаллий тадбиркор ва фермерлардан мажбуран ундириб олинди.

Бу ҳақда Озодликка хабар берган фермер ва тадбиркорларга кўра, ҳар бир фермер хўжалигига ерининг катталигига қараб мол ёки қўй топшириш мажбурияти қўйилган.

Хайрияларни туман ҳокими, прокурор ва бошқа амалдор шахслар ҳокимлик номидан тарқатган.

Туман ахборот хизматининг Озодлик боғланган раҳбари хайрияларнинг ихтиёрий равишда бўлгани, фермер ва тадбиркорлар хайрия қилишга мажбурланмаганини айтди.

Косон туманидаги исми сир қолишини сўраган фермерлардан бири ҳокимликка иккита қўй олиб бориб беришга мажбурлангани айтди.

“Ҳайитдан олдин туман ҳокимининг ўринбосари Убайдулло Очилов мол берасан, қўй берасан, товуқ, курка, қуён берасан деб ҳамма фермер ва тадбиркорларга солиқ солиб чиқди. Ҳозир ғалланинг пули тушган, хайрия қилмаган фермерларга пулни бермай ушлаб турибди. Биз ўзимизнинг маҳалламиздаги кам таъминланган оилаларга кўнглимиздан чиқариб ўзимиз хайрия қиламиз десак ҳам, йўқ, ҳокимликка олиб келасан¸ деб мажбур қилишди. Фермерлар олиб борган молу қўйларни ҳоким ва бошқа раҳбарлар маҳаллага олиб бориб тарқатди. Бир оғиз ҳам буларни фермерлар ёки тадбиркорлар берган¸ дейилмади. Хайрия жамғармаларидан деган ном остида тарқатилди”.

Исми сир қолишини сўраган косонлик тадбиркорлардан бири куч ишлатар тизимларининг босими остида хайрия қилишга мажбур бўлганини билдирди.

“Косонда тадбиркорлик қилиш жуда қийин, “бер-бер” деб эзиб юборишади. Ҳар бир тадбиркор ўзининг имкониятидан келиб чиқиб, албатта¸ўз маҳалласидаги камбағалларга хайрия қилади. Лекин бунга ҳокимлик рози эмас. Ҳамма нарса уларнинг номидан бўлиши керак, расмларга, видеоларга тушиб мақтаниши керак. Мен каби юзлаб тадбиркорлар олиб бориб берди. Шунчаки бир дафтарга ким олиб келганини ёзиб қўйишди, тамом. У томони ўзларини реклама қилиш билан бошланади. Меҳнатни кимлар қилгану, хайрияни кимлар қилгану, улоқни олиб кетганлар эса кимлар бўлди”.

Бу тадбиркор карантин бошлангандан буён ҳокимият ўаларини “соғиш”дан тўхтамаëтганини айтади.​

…

Туман ҳокимлиги ахборот хизмати раҳбари Дилшод Набиев Озодлик билан суҳбада фермер ва тадбиркорлар хайрия қилишга мажбурланаётганини инкор қилди:

– Бу совғалар ҳокимлик номидан эмас, ўша куни мен шу воқеаларнинг устида турганман, ҳомийлик хайриялари ҳисобидан берилган. Ҳатто тадбиркорлар ўзлари биз билан боғланиб, биз ҳам ҳисса қўшсак бўладими, деб сўрашган. Саховатга, савоб ишга қандай мажбурлаш мумкин. Уларни ҳеч ким мажбурламаган». Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда деҳқончилик ва чорвачилик тўла бозор мунособатларига ўтиши керак. Фермерлар ерни ва ҳосилни тўла тасарруф қилишлари керак.

Бироқ, президент Шавкат Мирзиёевниинг кластерлар тизими бунга йўл қўймайди.

2. Ўзбекистонда президент Шавкат Мирзиёевнинг авторитар бошқарувига барҳам бериш керак. Мамлакатда камида 3 ўзгаришлар амалга оширилиши керак:

а). Сиёсий мухолифатга йўл бериш;

б). Сўз эркинлиги таъминланиши зарур;

ц). Мустақил суд тизимини шакллантириш керак.

3. Қишлоқлар тўла электр энергияси ва газ билан таъминланиши зарур.

Интернет тезлиги камида 10 марта оширилиши керак. Интернет эркин ва иложи борича арзон бўлиши керак.

Юқоридаги ўзгаришлар қишлоқларда таълим сифатини оширишга, қишлоқларда кичик ва ўрта бизнесни ривожлантиришга имконият яратади.

Яни, Ўзбекистон иқтисодининг умумий ривожланиши, қишлоқ хўжалигининг ривожланишига олиб келади.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

7–август, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Косонда ҳокимлик тарқатган “ҳайитлик” фермер-тадбиркорлардан мажбуран ундирилди. 05.08.2020.

(https://www.ozodlik.org/a/30767945.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).