Шавкат Мирзиёев. Бахтиёр Карим. Ғаллакор фермерлар яна алданди. (2020).

Диктатор ва авторитар режимларнинг ўз қаролларига (подданные) мунособати ангишвона ўйинини эслатади. Ангишвоначи, яъни диктатор доим ютиб чиқади.Аввал у ўйиннинг бошида атайлаб ютқазиши мумкин, кейин сиз ангишвоначига албатта ютқазасиз. Ўйин натижаси аввалдан маълум.

Ўзбекистонлик ғаллакор фермерлар ҳам ангишвона ўйини қурбони бўлдилар. [1].

Озодликдан иқтибос: «Ҳукумат Президент қарорини бекор қилди. Фермерлар буғдойни 75 эмас, 100% давлат нархида сотади

июль 07, 2020

Садриддин Ашур/Озодлик

Ўзбекистонлик фермерлар президент Мирзиёев 6 мартда имзолаган қарор бекор қилинганини ғаллани топшириб бўлганидан сўнг билди.

Давлат раҳбари қарорига биноан, фермерлар давлатга топширадиган буғдойининг 25 фоизини эркин нархда сотиши мумкин эди.

Озодлик суҳбатлашган фермерларнинг айтишича, дон қабул қилиш корхоналари уларни топширилган донни “акт-сверка” қилишга чорлаб, топширилган ғаллага ҳақ юз фоиз давлат нархида тўланишини айтган.

“Қоракўлдон” АЖ бош ҳисобчиси Вазирлар Маҳкамасининг қарори асосида шундай қилинаётганини айтди.

Қарорнинг “махфий” деб номланган 3 банди Lex.uz да нашр қилинган матнидан олиб қўйилган.

Жондор туманилик фермер Шуҳрат Раззоқовнинг айтишича, президентнинг 25 фоиз ғаллани давлат корхоналари бозор нархида сотиб олиши ҳақидаги қароридан сўнг фермерлар хурсандчилиги узоқ чўзилмади:

– Президентнинг 6 мартдаги қарорида 2020 йил ҳосилидан давлат харидлари доирасида тузилган контрактация шартномалари миқдорини ҳар бир ғалла етиштирувчи учун 25 фоизга камайтириш, ана шу 25 фоизни эркин нархда фермердан сотиб олиш назарда тутилган эди. Энди ғаллани топшириб, “Қоракўлдон” корхонасига бориб сўрасак, 25 фоизлик бекор қилинганини, пул 100 фоиз фоиз давлат нархида тўланишини айтди.

Фермернинг айтишича, бир кило буғдойнинг давлат нархи 1550 сўм, бозордаги нарх эса 2800 сўм:

– Бу йил ғалла ўрими бошлангунча бозорда бир кило буғдой 3500 сўм эди. Ҳозир мавсум бўлгани учун вақтинча нарх тушган. Сентябрга бориб 4000 сўмга чиқиши аниқ. Агар мени ўша 25 фоиз – 13 тонна ғалламга 2,500 сўмдан берганда эди, мен кредитимни бемалол ёпиб олган бўлардим. Энди қарз билан чиқишга тўғри келади. Бир йил меҳнат қилиб, ғалла экиб, давлатга бозор нархидан бир баравар арзон сотсанг, устига яна қарз бўлиб чиқсанг алам қилади экан.

Фермернинг айтишича, бир йил давомида ғаллага уч марта қайта шартнома қилинган:

– Ўтган йил сентябрь ойида 52,1 тонна буғдой топшириш ҳақида “Қоракўлдон” билан шартнома қилган эдим. Март ойида президент қарори чиққанидан кейин янги шартнома қилдик, яъни буғдойнинг 75 фоизи, яъни 39 тоннасини давлатга сотиш ҳақида. Учинчи марта қолган 25 фоизни бозор нархида оламан деб, яна шартнома қилди. Бугун эса бу шартномаларда назарда тутилган ҳолатлар четга суриб қўйилиб, юз фоиз давлат нархида ҳақ тўламоқчи”.

…

Озодлик суҳбатлашган андижонлик, қашқадарёлик фермерлар ҳам 100 фоиз ғалла давлат нархида сотиб олинаётганини маълум қилди.

Вазирлар Маҳкамасининг 15 июндаги 378-сонли қарорида фермерлардан 25 фоиз буғдойни эркин нархда сотиш олиб қўйилиши сабаби изоҳланмаган ва фақат қарорнинг бошида бундай дейилган:

“2020 йил бошоқли дон экинлари ҳосилини қисқа муддатларда нес-нобуд қилмасдан ўриб-йиғиб олиш ва коронавирус пандемияси даврида ички бозорда дон, ун маҳсулотлари барқарорлигини таъминлаш учун етарли миқдорда дон тайёрлаш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси қарор қилади”. Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда конституциявий суд ишламайди. Ишлаганда бу найрангни конституциявий суд орқали фош қилинарди, яъни бекор қилинарди. Албатта, суд очиқ бўлганда. Судда инсон ҳуқуқи ҳимоячилари, мустақил журналистлар, блогерлар, жамоат ва сиёсат фаоллари иштирок этган бўлардилар.

2.Афсуски, Ўзбекистонда сўз эркинлиги йўқ, оммавий ахборот воситалари эркинлиги йўқ. Бўлганида, бу найранг ҳақида кенг жамоатчилик хабардор бўларди.

3.Ўзбекистонда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ. Бўлганида, “Адабиёт” газетасининг бош муҳаррири, «Ҳақиқат ва тараққиёт» социаль демократик партиянинг ташаббускорларидан бири Бахтиёр Карим зўравонликларча коронавирус, карантин баҳонасида 6 июндан бери соппа соғ инсон мажбуран “даволанмасди”.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

9–июль, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ҳукумат Президент қарорини бекор қилди. Фермерлар буғдойни 75 эмас, 100% давлат нархида сотади. 07.07.2020. (https://www.ozodlik.org/a/30711910.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).