Шавкат Мирзиёев. Cityлар даври тугадими? Ҳокимлар бозорларни кўчиришни, янгилашни ёки ёпишни авжига чиқармоқдалар. (2020).

Ўзбекистонда карантин юмшатилмоқда.Бозорлар, дўконлар ишлай бошлади.Аммо, коронавирусдан, Сардоба сув омборининг ўпирилишидан катта талафот кўрган мамлакатда ижтимоий-иқтисодий вазият оғирлашган,ёмонлашган.[1].

Озодликдан иқтибос: «Гулистонлик тадбиркорлар бозор ёпилганига қарши норозилик акцияси ўтказди (ВИДЕО)

июн 22, 2020

Меҳрибон/Озодлик

22 июнь куни Сирдарё вилоят ҳокимияти олдида юздан зиёд тадбиркор норозилик акцияси ўтказиб, Гулистондаги кийим-кечак бозори ёпилганига қаршилик билдирди.

Ҳокимлик расмийлари норозилар билан учрашганидан сўнг бир ҳафтадан бери ёпиқ турган бозор ҳудудига борадиган йўллар шу куннинг ўзида очилди.

Озодликка боғланган тадбиркорлар иддаосича, ҳокимлик кийим-кечак бозорини бутунлай ёпиб, янги очилган савдо маркази фаолиятини кенгайтиришни режалаштирган.

Гулистон шаҳар ҳокимлиги расмийлари бозор ёпилганини коронавирус тарқалиш хавфи билан изоҳлади.

22 июнь куни эрталаб Гулистон шаҳридаги кийим-кечак (ёйма) бозорининг юздан зиёд тадбиркори бозор ёпилганига норозилик билдириб, акция ўтказди.

“Бир ҳафтадан буён бозорга келадиган йўлларни ёпиб қўйишди. Лекин дўконларимиз очиқ турди. Йўллар ёпилгани сабаб, харидорлар бозорга кира олмади. Шунга бугун норозилик билдириб, аввал Гулистон шаҳар ҳокимиятига бордик. Ҳокимликдан ҳеч ким чиқмагач, Сирдарё вилоят ҳокимиятига бордик. 100 дан кўп тадбиркор борди”, деди исми очиқланмаслигини сўраган тадбиркор.

Бошқа бир тадбиркор иддаосича, норозилар бақириб-чақирганидан сўнг, ИИБ ходимлари тадбиркорларга куч қўллаган.

“Биз бозорга келадиган йўлларни очишни талаб қилиб, “Очилсин” деб хор бўлиб, қичқирдик. Кейин милиция ходимлари видеога олаётганлар телефонларини тортиб ола бошлади. Жанжал бўлиб кетди. Видеога олганлардан бир нечта одамни ичкарига олиб кириб, кетишди”.

Акция иштирокчиларининг Озодликка айтишича, улар тарқалмасдан¸ ўз талабида қатъий тургани учун Гулистон шаҳар ҳокими Тўлқин Дадабоев норозилар билан учрашишга мажбур бўлган.

“Биз трасса йўлини тўсамиз, деб тургандик. Шаҳар ҳокими Дадабоев келди. Аввал ўнтача тадбиркорни ҳокимлик ичкарисига олиб кириб, гаплашди. Кейин ҳоким чиқиб, бозорга борадиган йўллар очилишини айтди”.

Тадбиркорларга кўра, бир ҳафта давомида ёпиқ турган бозорга кириш йўлларининг барчаси 22 июнь куни очилган.

“Ўзи карантин пайти бозор ёпиқ эди. Июнь бошида очишди. Лекин бир ҳафта аввал бозорга келадиган ҳамма йўлларга блок пост қўйиб, одамларни бозорга ўтказишмади. Тўртта блокпост қилишди, ҳамма постларда Миллий гвардия ва милиция ходимлари туришди. Ахборот коллежи олдидаги трассани юк машинаси билан ёпиб қўйишди. 5-мактаб олди, стоматология олди, Сайхун кўчасига блокпост қўйиб, йўлларни бетон билан ёпиб қўйишди. Ҳокимиятга борганимиздан кейин ҳаммасини очишди”.

Норозилик билдирган тадбиркорлар иддаосига кўра, маҳаллий ҳокимлик ёйма бозорини бутунлай ёпишни режалаштирмоқда.

“Шаҳар четида “Ҳумо” деган янги савдо маркази очишган, бизнинг бозорни ёпиб, шаҳарликларни фақат ўша жойдан савдо қилишини йўлга қўйишмоқчи. Ўша савдо маркази ҳокимликда ишлайдиган мулозимнинг қариндошига тегишли. Шунинг учун бизнинг бозорга харидорлар келишини камайтириш мақсадида йўлларни ёпиб қўйишди. Шунга биз норозилик акцияси ўтказдик”.

Норози тадбиркорлар ҳисоб-китобича, Гулистон кийим-кечак бозорида тахминан 500дан зиёд дўконда 1000га яқин тадбиркор савдо қилади».

Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда соғлом рақобат йўқ. Мамлакатда давлат мулки, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди.

2. Коронавирус, Сардоба сув омбори ўпирилиши,Сўх можароси (Сўх тошбўрони) туфайли бюджетдаги пул мамлакат бўйлаб Cityларга кам ажратилаётганга ўхшайди.

Карантин туфайли қарийб 3 ой давомида ва карантин юмшаганига қарамай бюджетга кам пул тушган, кам солиқ тўланган, кам тушаябди, меҳнат муҳожирларидан кам пул жўнатилган, кам жўнатилябди.

Ўзбекистонга туризмдан даромад йўқ ҳисоби.

Тошкентдан Cityларга пул ажратиш тўхтаганга ёки камайганга ўхшайди.

Мамлакат бўйлаб Cityлар қурилиши кескин камайганга ўхшайди.

Сурхондарё вилоятининг Термиз шаҳрида бозор кўчирилмоқда, Денов туманида ҳам кўчирилмокда, эскилари ёпилмоқда.

3. Кичик бизнес давлат учун ўгай.Ватандошларда пулсизлик.

Норозилик чиқишлари кескинроқ ва қатъийроқ. Ишсизларнинг бошқа мамлакатларга иш излаб кетишлари кескин камайган.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

25–июнь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Гулистонлик тадбиркорлар бозор ёпилганига қарши норозилик акцияси ўтказди (ВИДЕО). 22.06.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/30684463.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).