Шавкат Мирзиёев. Ойбек Турсунов. $3 млн+$5,6 млн. Коррупция. (2020).

Президент Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида Ўзбекистонда коррупция гуллаб яшнаябди.

Президентнинг кичик куёви Отабек Умаров 3 давлат лавозимидан ташқари Абу Сахий бозорини ( Ҳозирги Тошкент савдо маркази) ўз тасарруфига олган бўлса, катта куёв Ойбек Турсунов Капитал банкнинг 36 фоиз акциясига эгалик қилиши ва Uzcardнинг 75 фоиз акциясига эга эканлиги маълум бўлди. [1].

Капитал банкнинг низом капитали 155 миллиард ўзбек сўмидан ошиқроқ бўлиб унинг 36 фоизи 55,8 миллиард сўм ($5,58 миллион) бўлади.

Uzcardнинг капитал қиймати 42 миллиард ўзбек сўмига тенг. Унинг 75 фоизи 30 миллиард ўзбек сўмидан ($3 миллион) кўпроқ.

Озодликдан иқтибос:»Президентнинг катта куëвига ўтган Uzcard минглаб тўлов терминалини яроқсизга чиқарди

июн 15, 2020

Озодлик

Озодликка Самарқанд ва Сурхондарë вилоятларидан мурожаат қилган хусусий тадбиркорлар¸ икки йил олдин 3 миллион сўмга сотилган Uzcard терминали яроқсизга айлангани ва янгисини олмаса савдо қила олмаслигини билдирди.

Uzcard ва бир қатор тижорат банки расмийлари¸ серия рақами 325¸326¸327 бўлган бир неча минг терминал¸ уларга янги дастур ўрнатиш имкони йўқлиги боис¸ муомаладан чиқарилганини тасдиқлади.

Тижорат банки¸ қолаверса¸ Марказий банк мутасаддиси Озодлик билан суҳбатда¸ янги терминалларнинг тадбиркорга банк томонидан бепулга берилиши¸ агар қайсидир банк бу терминални сотаëтган бўлса¸ уларга чора кўрилишини билдирди.

Uzcard акцияларининг 75 фоизи ўтган ой президент Шавкат Мирзиëевнинг катта куëви¸ асосан¸ давлат тизимларида ишлаб келган Ойбек Турсуновга ўтди.

Оддий тадбиркорлар¸ минглаб терминалнинг яроқсизга чиқарилиб¸ улар ўрнига Хитойдан олиб келинган арзон терминалларни қимматга сотиш жараëнини Uzcard эгасининг алмашинуви билан боғлади.

Тадбиркорлар мурожаати

Озодликка¸”ниҳоятда қудратли одамлар ҳақида гапириш” оқибатидан чўчиб шахсини очиқламасдан мурожаат қилган самарқандлик тадбиркор, айтишича¸ чакана савдо билан шуғулланади.

“Мен сизга Uzcard компаниясининг янги найранги ҳакида маълумот бермоқчиман. Компания амалдаги терминалларни яроқсиз килиб қўйяпти. Банкдан сўрасак¸ Uzcard бу терминаллар фаолиятини блоклаяпти, мусорга ташлайверинг¸ энди яроқсиз, дейишди. Олдингисини икки йил олдин 3.000.000 атрофида олганман, янгисини олмасам савдо камайиб кетади ва мижозлар жалоба қилишса¸ катта жарима тўлайман. Ишлаб турган терминалимизни блоклаб¸ яроқсиз ҳолатга келтириб¸ янгисини олишга мажбурлашяпти. Янгиси 3.600.000 сўм! Банк бизга хоҳланг нақдга¸ хоҳланг кредитга олинглар деяпти. Humo терминалини бепул беришган. Ўзи карантинда савдо қилмасдан¸ касод бўлдик. Энди ишлаймиз десак¸ бу ғирромлик бўляпти”¸ дейди самарқандлик дўкон эгаси.

Айни масалада Озодликка боғланган сурхонлик тадбиркор ўзининг ишлаб чиқариш ва савдо соҳасида фаолият юритиши¸ бир неча йил олдин сотиб олган терминали айни кунда яроқсиз бўлгани ортидан¸ фаолияти деярли тўхтаб қолганини айтади.

“Бизда иккала терминал ҳам бўлиши керак. Бўлмаса¸ солиқчилар катта жарима солади. Ҳозир на янги терминал сотиб оладиган¸ на жарима тўлайдиган ҳолдамиз. Банкка буни тушунтирсак¸ бу Uzcardнинг иши¸ бизнинг алоқамиз йўқ¸ деяпти”.

…

Озодликка икки йил олдин сотилган Uzcard терминалининг Uzcardнинг ўзи томонидан яроқсизга чиқарилгани ва янгисини сотиб олишга мажбурланаëтгани ҳақида хабар юборган тадбиркорлар¸ бу масалада бирор давлат идорасига шикоят қилмаганини эътироф қилди.

“Биз сиëсатдан узоқ оддий савдогар бўлсак ҳам¸ Uzcardнинг эгаси кимлигини биламиз. Бу одамлар устидан шикоят қилишдан қўрқамиз”¸ деди самарқандлик тадбиркор.

Жорий йилнинг 14 май куни очиқ манбаларда пайдо бўлган маълумотга кўра¸ Uzcard бренди остида фаолият олиб борувчи “Ягона Умумреспублика Процессинг Маркази” МЧЖ таъсисчилари таркиби янгиланган. МЧЖнинг 75 фоиз улушига эгалик қилиш ҳуқуқи жисмоний шахс Турсунов Ойбек Батировичга ўтган.

Ойбек Турсунов эса¸ президент Мирзиëевнинг тўнғич қизи Саида Мирзиëеванинг эридир. Асосан давлат тизимида ишлаб келган Ойбек Турсуновнинг мамлакатдаги иккита тўлов тизимидан бири¸ қолаверса¸ хусусий “Капиталбанк” акцияларининг 36 фоизини қайси даромад ҳисобига сотиб олгани жамоатчиликка очиқланмаган. Ўзбекистонда давлат хизматчилари¸ хусусан¸ биринчи оила аъзоларининг даромад солиқларини очиқлашини кафолатловчи қонун қабул қилинмаган». Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда сўз эркинлиги, оммавий ахборот воситалари эркинлиги бўлганида ТВ, Радио, газеталарнинг асосий мавзуси бўлар эди. Ойбек Турсуновнинг коррупцион ишларини Озодлик, BBC, Америка овози ва ижтимоий тармоқлар орқалидангина хабардор бўлмас эдик.

Сиёсий рақобат, сиёсий мухолифат бўлганида бу коррупция ишини мухолифат сиёсий рақобатда ютиб чиқиш учун ишлатган бўларди.

2. Парламентда муҳокама қилинар эди. Парламент комиссияси тузилар эди.

3. Прокуратура томонидан жиноий иш очилар эди. Мустақил суд тизими бўлганида одилона судда одил суд ҳукми чиқарилар эди.

Президент Шавкат Мирзиёевни иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик ва коррупция кўрсаткичларини юқорига кўтариш қизиқтирмайди.

Ўзбекистонлик ватандошлар учун иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик олий қадрият эмас.

Ўзбекистонда давлат мулки ,кластерлар, монополиялар ҳукмронлиги давом этаверади.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмайди. Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқлигича қолаверади.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

18–июнь, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Президентнинг катта куëвига ўтган Uzcard минглаб тўлов терминалини яроқсизга чиқарди. 15.06.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/uzcard-oybek-tursunov-terminal-markaziy-bank/30671861.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).

8. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).