Ўзбекистон. Орол қуриди. Чинорлар қирилди. Навбат арчаларга? (2020).

Ўзбекистондаги Оролнинг 90 фоизидан кўпроғи, сув ҳажмининг камайганини ва 50-100 йиллик чинорларнинг ҳам аксарияти қирғинга учраганини ҳисобга олсак,50 йилликдан ошган арчаларни ҳам шундай тақдир кутаётганини олдиндан айтиш мумкин.

Шу сабабли кўп йиллик арчаларни, умуман дарахтларни асраш ўта муҳим бўлиб қолмоқда.

Озодликнинг мақоласидан иқтибос: [1].”Президент эълон қилган мораторий бузилди: Самарқанднинг Пастдарғомида 50 ка кирган 16 та арча кесилди

май 18, 2020

Сарвар Усмон/Озодлик

Пастдарғом туманидаги Чархин илмий-тажриба станциясига қарашли 16 та арча дарахтининг кесиб ташлангани тўғрисида Озодликка келган хабарни Самарқанд вилоят Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси мулозимлари тасдиқлади.

Мулозимнинг айтишича, ноқонуний кесилган 16 арча йил бошидан буён туманда кесилган 100 га яқин қимматбаҳо навли дарахтларнинг бир қисми холос.

Мамлакат президенти 2019 йилдаги фармони билан қимматбаҳо навли дарахтларни кесишга мораторий эълон қилган: 2019 йил 1 ноябрдан 2020 йил 31 декабргача ваколатли давлат органларига давлат ўрмон фондига кирмайдиган дарахтлар ва буталар қимматбаҳо навларининг кесилишига рухсатнома беришни ман этган эди.

…

“Пастдарғом туманидаги арча етиштириладиган масканда дарахтлар кесиб, сотиб юборилаётгани”ни айтади ва бу ишни тўхтатишга ёрдам сўрайди.

Пастдарғомдан Озодликка видеодан ташқари суратлар ҳам келди. Уларда кесиб, буталиб ерга ташлаб қўйилган арча ғўлалари акс этган.

Хабар қилинишича, кесилган дарахтлар Чархин илмий-тажриба станциясига қарашлидир. Станция раҳбарияти билан боғланиб бўлмади. Бироқ Озодликда арчаларни кесган ишчи, 1960 йилда туғилган Абдулмажид Бекназаровнинг тушунтириш хати бор.

Самарқанд вилоят Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси бошлиғи номига ёзилган тушунтириш хатида А. Бекназаров арчаларни у “ер туман ҳокимлиги захирасига чиқарилгани сабабли тумандан қурувчи ташкилотдан Зоҳид деган йигит келиб қилган илтимосига биноан” кесганини ёзган.

А. Бекназаровнинг тушунтириш хатида бу ҳужжат 9 май куни ёзилгани ва уни Экология бошқармасининг Пастдарғомдаги инспектори Фарҳод Мирзаев қабул қилиб олгани акс этган.

Озодлик 18 май куни инспектор Фарҳод Мирзаев билан боғланди. У 16 та арча кесилганини, Бекназаровдан тушунтириш хати олганини тасдиқлади. Бироқ айбдорларга нисбатан қандай жазо чоралари белгилангани тўғрисида билмаслигини айтди.

Бошқарманинг жавоби

Арчалар кесилгани тўғрисида хабар қилган пастдарғомликларни масаланинг айнан шу жиҳати – “дарахт кесганлар жазосиз қолаётгани” ташвишга солаётгани учун Озодлик Самарқанд вилоят Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бошқармаси билан боғланди.

Бошқарма телефонини кўтарган мулозим Пастдарғомдаги ҳолатдан хабарсизлигини билдирар экан, қимматбаҳо навли дарахтларни кесишга давлат раҳбари мораторий эълон қилганини эслатишдан нарига ўтмади.

“Йил бошидан буён 100 га яқин қимматбаҳо навли дарахт кесилди”

Экология ва атроф-муҳит бошқармасининг Пастдарғомдаги ҳолатдан яхши хабардор бошқа бир мулозими исми айтилмаслик шарти билан буларни айтди:

“Сўз бўлаётган 16 арча туманда қимматбаҳо навли дарахтларнинг кесилиши билан боғлиқ энг сўнгги ҳолат холос. Бу арчалар қарийб 50 йил олдин экилган. Бундан ташқари дарахтлар ИИБ биноси олдида кесилган, катта йўл ёқасида кесилган, хуллас, йил бошидан бери 100 га яқин дарахт кесилган”.

Мулозимнинг айтишича, қимматбаҳо навли дарахтлар кесилар экан, бир вақтнинг ўзида ҳам президентнинг дарахт кесишга мораторий эълон қилиш тўғрисидаги фармони талаблари, ҳам етказилган зарарни қоплаш тартиби бузиляпти, яъни зарар миқдори қонунда белгилаб қўйилган меъёрдан бир неча баробар оз ҳисобланмоқда». Иқтибос тугади. [1].

1. Юқорида келтирилган далиллардан (фактлар) кўриниб турибдики, 50 йиллик 16 та арчаларнинг ва ҳаммаси бўлиб 100 тача қимматбаҳо навли дарахтларнинг кесилишида ҳокимнинг кучли, жоҳил қўли бор. Яна шуниси ажабланарлики, дарахтлар ИИБ биноси яқинида, катта йўл четида кесилган.

Ҳоким ва дарахтни кесганлар қандай жазо олгани аниқ тиниқ эмас. Улар қандайдир арзимас суммага жазолангандай. Балким жазоланмагандир.

2. Президент томонидан дарахтларнинг кесилиши бўйича мораторий ҳоким ва амалдорлар томонидан ваҳшийларча, жинояткорона, шавқатсиз оёқ ости қилинмоқда.

Жиноятчилар жазоланмай қолмоқда.

Ҳокимлар ва амалдорлар қонунларни оёқ ости қилса, президент Ўзбекистон конституцияси оёқ ости қилса Ўзбекистоннинг келажаги, экологияси нима бўлади?!

3. Оддий Ўзбекистон ватандоши амалдорлар томонидан ўз топталган конституцион ҳуқуқлари ва эркинликлари учун зўравонликсиз, тинч йўл билан ўз норозилигини билдирса, албатта жазоланади. Кўпинча, керагидан ортиқча жазоланади.

Ўзбекистондаги тикка ҳокимият мамлакатнинг келажагини ўғирламоқда, ўмармоқда, йўққа чиқармоқда.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан, Тожикистон 9 балл, Туркманистон 2 балл каби пост совет мамлакатларидан олдинда. [3].

Яна, Ўзбекистон 10, Марказий Африка Республикаси 10 ва ва Судан 12 балл билан ёмонларнинг ёмони давлатлари қаторини тарк этди.

Ёмонларнинг ёмони давлатлари 10та: Сурия 0, Эритрия 2, Жанубий Судан 2, Туркманистон 2, Шимолий Кореа 3, Экваториал Гвинея 6, Саудия Арабистони 7, Сомали 7, Ливия 9, Тожикистон 9.

Афсуски, Ўзбекистон сиёсий эркинлик кўрсаткичи 10 балл билан пост совет мамлакатлари Эстония 94, Литва 91, Латвия 89, Украина 62, Грузия 61 ва Молдавия 60 каби мамлакатлардай нисбатан эркин ва демократик сайловлар ўтказиш даражасидан жуда узоқда. [3].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида. [4].

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [4].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ ($1,832) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМдан ($11,464) қарийб 6 баравардан кўпроқ кам (6,3). [5,6].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМ 2019 йил учун эса ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМ сидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам бўлган(7,48). [8].

Негадир, Дунёнинг 2020 йил учун АЖБ ЯИМ, яъни GDP per capita си ($11,464), 2019 йил учун ($11,673) дан камроқ. Сабабини, мен билмайман.

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ, Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан 6 баравардан кўпроқ кам бўлгани учун, ўта қолоқ дейишга ҳақлимиз.

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch ва Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Ислом Каримов давридаги статистик маълумотлар бўйича $2,200, Шавкат Мирзиёев давридаги статистик маълумотлари бўйича $1,560 эди. Яъни, Ислом Каримов даврида статистик маълумотлар атайлаб бўрттириб, яхшилаб кўрсатилган. Аслида, бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [7].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

22–май, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Президент эълон қилган мораторий бузилди: Самарқанднинг Пастдарғомида 50 ка кирган 16 та арча кесилди. 18.05.2020. (https://www.ozodlik.org/a/%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D1%8D%D1%8A%D0%BB%D0%BE%D0%BD-%D2%9B%D0%B8%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD-%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9-%D0%B1%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%BB%D0%B4%D0%B8-%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D2%9B%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B3-%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B4%D0%B0%D1%80%D2%93%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D0%B0-50-%D0%B3%D0%B0-%D0%BA%D0%B8%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD-16-%D1%82%D0%B0-%D0%B0%D1%80%D1%87%D0%B0-%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B8%D0%BB%D0%B4%D0%B8-/30618839.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Global freedom scores. 2020. (https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores ).

4. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020. (https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

5. International Monetary Fund. 2020. GDP per capita Nominal ($).

( http://statisticstimes.com/economy/countries-by-projected-gdp-capita.php ).

6. International Monetary Fund. 2020. GDP (Nominal) per capita Ranking.

( http://statisticstimes.com/economy/projected-world-gdp-capita-ranking.php ).

7. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).