Сардоба сув омбори нинг Бош ташаббускори, Бош буюртмачиси, Бош пудратчиси, Қабул комиссиясининг раҳбари ким бўлган? (2020).

Сардоба сув омборида ўпирилиш рўй берганидан бери бу сув омборининг асосий Ташаббускори ким бўлган?

Бош буюртмачи қайси ташкилот бўлган?

Бош пудратчи ташкилот қандай танланган?

Бош пудратчидан қуриб битказилган сув омборини қабул қилиб олган комиссиянинг бошлиғи ким бўлган каби саволларга жамоатчилик қизиқиб келмоқда, кенг жамоатчилик муҳокама қилмоқда, баҳс мунозораларга сабаб бўлмоқда.

Озодликнинг мақоласида [1] бу саволларнинг кўпига жавоб топишингиз мумкин.

Озодликдан иқтибос:»Сардоба сув омборида 1 май куни рўй берган техноген фалокат ортидан жамоатчилик фойдаланишга топширилганидан уч йил ўтиб-ўтмай емирилиб¸ давлат ва халққа миллионлаб доллар зиëн етказган¸ одамлар ҳаëтига зомин бўлган бу фожиа учун ким масъулиятни зиммасига олади¸ деган саволни кун тартибига қўйди.

Озодлик бу қурилиш тепасида ҳозирда “Ўзбекгидроэнерго” АК бошқаруви раиси ва сенатор Абдуғани Сангинов ҳам давлат буюртмачиси мақомида¸ ҳам уни қурган хусусий пудратчи сифатида қатнашганини хабар қилиши ортидан¸ “Ўзбекгидроэнерго” бу маълумотга раддия беришга уринди.

Айни пайтда¸ Озодлик ихтиëридаги ҳужжатлар¸ қолаверса¸ Сардоба сув омбори қурилишидан бевосита хабардор бўлган мулозимлар берган маълумотлар¸ тўғони ëрилган сув омбори қурилишига Абдуғани Сангиновнинг икки хил мақомда етакчилик қилганини тасдиқлайди.

“Ўзбекгидроэнерго” АЖси фалокат ортидан ўз раҳбарининг Сардоба сув омбори қурилишидаги ролини йўқ даражага туширишга уринди.

Аммо 2017 йил декабрида Абдуғани Сангиновга Шавкат Мирзиëев томонидан “Ўзбекистонда хизмат кўрсатган қурувчи” фахрий унвони берилганини табриклаган “Ўзбекгидроэнерго” акциядорлик жамияти жамоаси бунинг тескарисини билдирган эди.

Компания “Марказий Осиёда энг узун тўғонга эга – “Сардоба” сув омборининг фойдаланишга топширилганлиги, жаҳоннинг энг баланд 10 та сув омбори тоифасига кирган 187 метр баландликка эга бўлган -“Тўпаланг”сув омборининг қуриб битказилганлиги”ни айнан Сангиновнинг “буюк хизматлари” сифатида тақдим этган эди.

Озодлик гаплашган сув хўжалигига алоқадор мулозимларга кўра¸ Мирзиëев Сангиновни айнан Каримов даврида чўзилиб кетган Сардоба сув омборини ўзи президентликка келганидан кейин тезликда битиргани учун тақдирлаган.

Сангинов – буюртмачи

Ўзбекистоннинг асосан чўл ҳудудида жойлашган Сирдарë ва Жиззахда пахтачиликни ривожлантириш мақсадида Сардоба сув омбори қуриш ташаббуси¸ президент матбуот хизматининг таъкидича¸ ўшандаги Бош вазир Шавкат Мирзиëевга оид.

2010 йили жамоатчиликка бирор шаклда эълон қилинмай туриб бошланган янги сув омборининг буюртмачиси Ўзбекистон Сув хўжалиги вазирлигига қарашли “Ўзсувэнерго” бирлашмасидир. Расмий маълумотларга кўра¸ бу бирлашмани 2008 йилдан то у “Ўзбекгидроэнерго” акциядорлик жамиятига айланган 2017 йилгача Абдуғани Сангинов бошқарган.

Озодлик гаплашган Сув хўжалиги вазирлиги мулозимлари ҳам¸ давлат номидан Сардоба сув омбори қурилишига буюртмани “Ўзсувэнерго” раиси Абдуғани Сангинов берганини тасдиқлади.

Бу объект қурилиши учун бош пудратчи этиб¸ “Ўзбекистон темир йўллари” АЖнинг “Ўзтемирйўлқурилишмонтаж” унитар корхонаси танланган.

2002 йилдан то 2019 йил февралига қадар “Ўзбекистон темир йўллари”акциядорлик жамияти раиси ҳозирги Бош вазир биринчи ўринбосари Очилбой Раматов бўлган.

Очиқ манбаларда бош пудратчининг қайси мезонда танлангани¸ бунинг учун бирор тендер бўлган-бўлмаганига оид бирор маълумот йўқ.

Асосий фаолияти темир йўлларни бошқариш бўлган компания сув омборлари қурилишига нега бош пудратчи қилиб танланди¸ деган саволга Сув хўжалиги вазирлиги мулозими “тупроқ билан ишлашга керак йирик техника воситаларининг” фақат Раматов компаниясида борлиги билан изоҳлашга уринди.

Ўз навбатида¸ бош пудратчи “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ қурилиш ишларини бажариш учун хусусий қурилиш ташкилотларини пудратчи қилиб ëллайди. “Ўзтемирйўлқурилишмонтаж” корхонасининг хусусий қурувчи ташкилотларни қандай асосда танлагани ҳақида ҳам¸ танланган ширкат номлари ва кимга оидлиги ҳақида ҳам очиқ манбаларда бирор маълумот йўқ.

Қурилиши 2010 йилда бошланиб¸ 2017 йил Шавкат Мирзиëев президентликка келганидан сўнг битирилган Сардоба сув омбори қурилишида¸ “Ўзбекгидроэнерго” АЖ 3 май куни берган баëнотга кўра¸ “10 дан зиёд ёрдамчи пудратчи ташкилотлар” иштирок этган.

Давлатга қарашли акциядорлик жамияти 10 дан зиëд пудратчидан бирортасининг номини эълон қилмади¸ айни пайтда¸ қурилишда Абдуғани Сангиновга қарашли “To’palang Water Construction” (олдинги номи “Резаксой сув қурилиш” МЧЖ) қатнашганини эътироф этди.

Озодлик ихтиëридаги расмий ҳужжатларга кўра¸ “To’palang HPD Water Construction” ëки ўзбекчада “Тўпаланг сув қурилиш” МЧЖси 2008 йилнинг 2 августида Сурхондарë вилоятининг Сариосиë туманида хусусий мулк сифатида рўйхатга олинган. 2020 йил 14 апрелига қадар ширкат устав капитали 8 843 119 000 сўм қилиб кўрсатилган». Иқтибос тугади.

Яна Озодликнинг шу мақоласидан иқтибос:” «Ўзбекистондаги сув омборлари қурилиши “монополисти”га айланган Сангинов ким?

“Ўзбекгидроэнерго” АЖ расмий маълумотига кўра¸ Сариосиëнинг Хуфар қишлоғидан чиққан 61 яшар сенатор Сангинов меҳнат фаолиятини “1982 йилда “Тўпалангсувқурилиш” трести лаборатория муҳандислигидан бошлаб, 18 йил давомида мастер, прораб, участка бошлиғи, трест Қурилиш-монтаж бошқармаси бошлиғи, 2008 йил январдан “Ўзсувэнерго” бирлашмаси бош директори лавозимларида самарали ишлади. 2017 йил 18 майдан “Ўзбекгидроэнерго” акциядорлик жамияти бошқаруви раиси лавозимида фаолият олиб бормоқда”.

Сангиновни шахсан таниган ҳамкасблари¸ унинг президент Шавкат Мирзиëев билан бир пайтда ўқигани ва ҳатто Дархонда бир квартирада ижарада яшаганини айтмоқда. Озодликда бундай маълумотни бевосита текшириш имкони йўқ.

“У одам “Ўзбекгидроэнерго»га «Ўзсувэнерго» деган акциядорлик ташкилотидан келган. У ерда раҳбар бўлган. Ундан олдин шу акциядорлик ташкилотинининг «Тўполонсувқурилиш» деган корхонасининг раҳбари бўлган. «Тўпаланг» ГЭСини қурган. «Ўзсувэнерго»га ўтганда «Тўпалангсувқурилиш» ташкилотини хусусий қилиб олган ва «Тўпаланг» сўзи билан бошланадиган яна бир нечта корхона очган. Бу корхоналар «Тўпаланг» ГЭСи қурилишида ва айниқса Толлимаржондаги станция қурилишларида, генподрядчик бўлган. Hundai ва Samsung корхоналарига субподрядчик бўлиб ҳамма қурилишини қилган. Давлатнинг 1 млрд доллардан ортиқ маблағи шу одамнинг ўнга яқин корхоналарида айланган. Ўғлини раҳбар қилган корхона қолган ҳамма МЧЖларининг эгаси. Сардобадаги сув омборини «Тўпалангсувқурилиш» раҳбари бўлган даврида ўзи қуришни бошлаган¸ «Ўзбексувэнерго» даврида қуриб битирган»¸ деди Сангиновни билган сув хўжалиги тизимига алоқадор мулозим.

Озодликнинг бир неча манбаси бир-биридан мустақил равишда Абдуғани Сангиновнинг президент администрацияси раҳбари Зайнилобиддин Низомиддинов билан бир ҳудуддан экани ва яқинлигини айтмоқда.

“Тепадагилар ҳаммаси бир-бирига чирмовуқдек чирмашиб кетган. Сангинов ва Низомиддинов земляк. Администрация раҳбарига яқинлик¸ президентга яқинлик демакдир”¸ деди Озодликка Сангинов ва олий ҳокимият идораларидагилар ўртасидаги алоқаларни тасвирлаган мулозимлардан бири.

Сангинов & Co…

Озодликка Абдуғани Сангинов ҳақида шахси сир қолишини сўраб маълумот берган мулозимлар¸ қурувчи-сенатор ўғилларининг давлатнинг муҳим идораларида масъул лавозимларда ишлаши унинг сув омборлари қурилишини ўз монополиясига айлантиришини янада силлиқлаштирганини айтади.

“Катта ўғли божхонада. Чет элдан булар опкеладиган техника ва бошқа импорт материалларга исталган пайт “яшил чироқ”. Оддий тадбиркор ўн кунда ҳам расмийлаштира олмайдиган юкларни булар бир соатда опчиқиб кетади. Яна бир ўғли Молия вазирлигининг Ғазначилик бошқармасида ишлади¸ ҳозир Инвестицияларга ўтган. Отаси раҳбар бўлган корхонага давлат ажратадиган маблағни тезлаштиришда яхшигина роль ўйнаган¸ кейин бу маблағ оиланинг хусусий корхонасига ўтади. Яна биттаси Бош прокуратурада бўлим бошлиғи. Бирор муаммо туғилса¸ жойида ечилади¸ рақобатчилар ўзини нима кутишини яхши билади. Энг кичкинаси эса¸ Сангинов бизнес ҳолдингининг қоғоздаги расмий эгасидир”.

Айни пайтда Озодлик суҳбатдошларига кўра¸ оилада тўнғич фарзанд бўлган Абдуғани Сангиновнинг тўрт укаси бор ва улар ҳам “Тўпаланг” брендига алоқадор ширкатлар билан ишловчи “тадбиркорлар​дир”.

Иқтибос тугади. [1].

1. Ўзбекистонда сўз эркинлиги, оммавий ахборот воситалари эркин бўлганида, журналистлар,блоггерлар, инсон ҳуқуқи ҳимоячилари, ижтимоий, сиёсий фаолларлар президент Шавкат Мирзиёевни Сардоба сув омбори ўпирилишига оид, Очилбой Раматов, Абдуғани Сангинов фаолиятига оид саволларга кўмиб ташларди.

Афсуски, Ўзбекистонда сўз эркинлиги йўқ. Оммавий ахборот воситаларига эркинлик йўқ. Давлат мулки, монополиялар ҳукмрон. Тикка ҳокимият ҳукмрон.

2. Мустақил парламент бўлганида Сардоба сув омбори ўпирилиши бўйича парламент комиссияси тузиларди.

Афсуски, мамлакатда мустақил парламент йўқ. Абдуғани Сангинов ва Жаҳонгир Ортиқхўжаевлар ва кўплаб вилоят, туман ҳокимлари парламентга, яъни Олий Мажлисга “эркин ва демократик сайловлар” да депутат бўлиб сайланганлар.

3. Мустақил суд тизими бўлганида Сардоба сув омборида рўй берган ўпирилишдан жабр топганлар судга мурожаат қилиб ўз кўрган зарарларини ундириб олган, қоплаган бўлардилар.

Афсуски, президент Шавкат Мирзиёев Ўзбекистонни бошқараётганига 4-йил бўлишига қарамасдан ҳанузгача суд тизимида чуқур ислоҳотлар ўтказилмади, суд тизими модернизация қилинмади. Бир сўз билан айтганда суд тизими мустақил эмас.

4. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

8–май, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Манфаатлар тўқнашуви: Сардоба сув омборининг буюртмачиси ҳам Сангинов¸ қурувчиси ҳам Сангинов! 05.05.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/sardoba-sanginov-korruptsiya/30592650.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. (https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020.

( https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).