Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев. Шоҳона “кўчма қаср”. (2020).

Дунёда ҳокимиятнинг ваъдаларига, оғиздаги сўзларига эмас, қилган ишларига, берган ваъдаларини қанчалик бажарганига қараб баҳо берилади.

Қуйидаги Озодликнинг мақоласида қонхўр диктатор Ислом Каримов ва жорий президент Шавкат Мирзиёевнинг ваъдалари, оғиздаги гаплари қилаётган ишларига қанчалик тўғри келиш, келмаслигини кўрамиз. [1].

Озодликдан иқтибос: «Пандемия давридаги снослар ( бузишлар) учун уюштирилган шоҳона сафар

Озодликка Ўзбекистон Бош вазири биринчи ўринбосари Очилбой Раматовнинг аксар дунë уйидан чиқмай ўтирган бир пайтда¸ оддий халқнинг уйини бузишни тезлатиш мақсадида қилган сафари ҳақида хабар берган мулозимлар¸ бу сафарнинг ҳашаматидан ҳайратга тушганларини алоҳида таъкидлади.

“Оддий бир боғбонга бир миллион ойлик беришни уддалай олмаëтган раҳбарлар Раматовнинг келишига ҳувиллаб ëтган вокзал ҳудудига қиммат гулларни эктиришди. Қизиғи уларга қарайдиган боғбон йўқ¸ улар эрта-индин қуриб қолади. Раматов ҳувиллаб етган вокзалу ëки станцияни ободонлаштирилганини кўргани келмагандир. Ўзтемирйўлйуловчи раҳбарлари лаганбардорлик қилгиси келган бўлса¸ қўлига бир даста гул тутқазсин эди. Ким уларга ишчи ходимлари уйларида бир ойдан буëн ойликсиз, пулсиз ўтирган бир пайтда¸ ишламаëтган вокзалларга миллионлаб пулларни сарф қилишиб гул эктириш ваколатини берган? Давлатнинг¸ халқнинг бу пулларни ишчиларига аванс тариқасида берса бўлмасмиди?” дейди маҳаллий темирйўлчилардан бири.

Озодликка Самарқанд ва Урганчдан юборилган хабарларда ҳам¸ Очилбой Раматов келишига¸ асосан¸ вокзаллар ҳудудининг бўяб-бежалгани¸ қиммабаҳо газонлар ва гуллар экилгани айтилади.

Ислом Каримов ўзига эп кўрмаган ҳашамат

Ўзбекистон Транспорт вазирлигига алоқадор мулозим Озодлик билан суҳбатда Очилбой Раматовнинг пандемия даврида вилоятларга қилган сафари ўз ҳашамат ва харажати билан президент сафаридан қолишмаганини айтади.

“Очилбой Раматов вилоятларга самолëтда кетди. Лекин унинг учун Тошкентдан Ислом Каримов учун махсус йиғилган вагон¸ яна 7 вагон тақилган составда, 20-30 тача хизматчисини ҳисобламаса¸ бўм-бўш йўлга чиқди. Раматов меҳмонхона эмас¸ ана шу махсус вагонда дам олиш ва ухлашни ëқтиради”¸ деган мулозим ҳозиргача жамоатчиликдан сир тутиб келинаëтган бу вагон тасвирини чизиб берди.

“Бу вагон худди Алишер Усмоновнинг самолëтидек. Кўз олдингизга келтиринг – йигирма метрлик муҳташам сарой¸ унақа сарой Амир Олимхондаям бўлмаган. Алоҳида ëтоқхона¸ алоҳида ванна-жакуззи¸ биотуалет. Катта залда телевизор¸ уголок мебеллар¸ вагон устида антенна¸ юргандаям-тургандаям тўсиқсиз тўлқин қабул қиладиган. Спецвагон юрганда темир йўлда бутун ҳаракат тўхтайди¸ йўл фақат шуники. Бу транспорт тизими учун қанчага тушишини тасаввур ҳам қилолмайсиз. Спецвагон шу маршрутдаги ҳар бир станциядан ўтгунча олдиндаги станциядаги ҳамма манëвр ишлари тўхтатилади, қўйлар ва моллар ҳам ҳайдалади, территория тозаланади, худди Президент келаëтгандек, фарқи шуки Президент бўлса¸ СБ бўлади, Раматовда СБ йўқ, битта шу билан фарқ қилади. Алишер Усмоновку¸ ўзининг пулига олган самолëтини¸ бучи¸ халқнинг¸ давлатимизнинг пулига маишат қилаяпти. Ҳозир миллионлаб халқ нонга муҳтож бўлиб турганда¸ бунақа сафарни пир во время чуми¸ дейишдан бошқа сўз тополмайман”.

Қаттиқ қўриқланадиган бу махсус вагонни суратга олиш имкони йўқлигини таъкидлаган Озодлик манбаларидан бири – транспорт соҳасида раҳбарлик лавозимида ишлаган собиқ мулозим¸ унинг тарихига ҳам қисқа справка берди.

“Вагон тўқ арча рангида¸ рақами 11111. Бу вагон доим “Ўзтемирйўлйўловчивагонтаъмир” заводи территориясида, устини сплошной чехол билан ёпиб қўйилган ҳолда шу кунларгача турди. Бу вагоннинг асосий корпусини 10 йилча олдин Каримов учун махсус «Ўзтемирйўлмаштаъмир» заводида йиғишди. Кейин “Ўзтемирйўлйўловчивагонтамир» заводида қолган қисмини¸ араб шайхларининг ғилдирак устидаги қасридек ясатишди. Вагоннинг таги портлашга дош берувчи титандан¸ ойналари ўқ ўтмас қора шишадан¸ эшик тутқичлари¸ ванна туалетлари олтинсуви югуртирилган эди. Вагон тайëр бўлганидан кейин¸ Раматов уни ўша пайтдаги Бош вазир Шавкат Мирзиëевга кўрсатди. Бош вазир Мирзиëев¸ бу вагоннинг қанчага тушганини эшитиб¸ ҳуши бошидан учди. Ўша пайтдаги пул билан ҳам спецвагон бир неча миллиардга тушган. Каримов бунақа ҳашаматни ëмон кўрарди. Давлатнинг миллиардлари кетган бу вагон узоқ йил депода бекитиб қўйилди¸ Мирзиëев президент бўлганидан кейин¸ унда ҳукумат ишчи гуруҳи Мўйноққача борди. Бу вагонда¸ масалан¸ Бош вазир Абдулла Арипов юролмайди. Пандемия даврида Раматов уни ўзининг мобиль меҳмонхонасига айлантириб олди.”

Каримовга қурилган махсус вагоннинг Тошкентдан Урганчга бўм-бўш бориб қайтганини тасдиқлаган “Ўзбекистон темир йўллари” компаниясининг шахси сир қолишини сўраган юқори лавозимли мулозими¸ Раматов мобиль меҳмонхонасининг солиқ тўловчи учун қанчага тушганини ҳисоблаб берди.

“Бу шоҳона эшелонда камида 30 га яқин хизматчи борди. Булар махсус танланган чиройли бортпроводницалар¸ врач ва ҳамширалар¸ массажчи¸ ошпаз ва ëрдамчилари. Масалан¸ Урганчда Раматов¸ шу вагонда еб-ичиб¸ шу ерда ҳокимлар билан мажлис ўтказди¸ шу ерда ухлади. Урганчдаги уч кунлик маишат¸ Темир йўлларига 10 минг долларга тушди. Саккизта вагон тақилган бу эшелоннинг алоҳида электровоз билан Урганчгача бориб қайтиши¸ Темир йўлларига минимум 15 минг долларга тушди. Ўзбекистонда қашшоқлик кескин кучайган ҳозирги шароитда Бош вазир ўринбосарининг бузилиш ва қурилишларнинг янги тўлқинига старт бериш учун биргина Урганчга бориб келиши¸ энг камтар ҳисобда давлатга 25 минг долларга тушди. Германия¸ Швеция¸ Англиядек бой мамлакат вазирларининг велосипедда иша бориб келишини ҳамма билади. Нима учун Ўзбекистондек ярим аҳолиси қашшоқ мамлакатда Бош вазирнинг битта ўринбосари сафарига бунча пул совурилаяпти. Махсус хизматлар ҳам¸ президент ҳам буни билади. Лекин Раматовга ҳамма нарса¸ негадир¸ мумкин”.

Озодлик “Ўзбекистон темир йўллари” АЖ раҳбариятидан Очилбой Раматовнинг вилоятларга қилган сафари¸ хусусан¸ бу сафарнинг солиқ тўловчига қанчага тушгани ҳақидаги саволларга жавоб ола олмади. АЖ сайтида берилган рақамларга кун давомида ҳеч ким жавоб бермади”.

Иқтибос тугади. [1].

1. Қонхўр диктатор Ислом Каримов “Ўзбекистон-келажаги буюк давлат” деган қулоққа ёқадиган шиорни ўртага ташлаган эди. Мамлакатнинг ҳамма жойида бу шиорни учратардингиз. Гулнора Каримованинг 15 миллиард АҚШ долларида, Лола Каримова-Тиллаеванинг миллиардлаб Ўзбекистонликларнинг пулларини, ер ости, ер усти бойликларини ўмарганликлари, Жаслиқ контцлагери, инсон ҳуқуқи ҳимоячиларини, мустақил журналистларни, сиёсий фаолларни мунтазам таъқиб, тайзиққа дучор қилгани ва ҳоказо саноқсиз жиноятлари Ўзбекистоннинг келажаги қандайлигини аниқ тиниқ кўрсатди.

Ўзбекистон Ислом Каримов даврида дунёга миллионлаб меҳнат муҳожирларини экспорт қилувчи, коррупция, зўравонлик гуллаб яшнаган, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини оёқ ости қилувчи давлатга, мамлакатга айланган эди.

2. Президент Шавкат Мирзиёев эса “Ўзбекистон 2050 йилга бориб дунёнинг 50та рақобатдош,демократик, ривожланган мамлакатлари қаторига қўшилади” деган ажойиб шиорни халқимизга тақдим этди.

Бироқ, Шавкат Мирзиёевнинг ваъдалари ва чиройли сўзлари қанчалик унинг қилаётган ишларига тўғри келади.

Троллар фабрикаси, кластерлар, оила ва маҳалла вазирлиги унинг қилаётган ишлари унинг чиройли сўзларига қанчалик мос тушмаслигини кўрсатади.

3. Шавкат Мирзиёевнинг 4-йил бошқарувида мамлакатда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ.

4. Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

1–май, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Раматовнинг вилоятларга қилган “шоҳона” сафари пандемия давридаги сносларга старт берди (ВИДЕО). 23.04.2020. (https://www.ozodlik.org/a/ochilboy-ramatov-shavkat-mirziyoyev-snos-citylar-qurilishi-karantin/30572654.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. (https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020.

( https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).