Ўзбекистон. Таиланд. Инсон ҳуқуқлари. Сиёсий рақобат. (2020).

Ўзбекистонлик ватандошларнинг чет элларда бўлганларининг кўплари Россия, Ҳиндистон, Латвия (пойтахти Рига) мамлакатларидан ватанга қайта олмаябдилар.

Қуйида Озодликнинг қисқа хабарида Таиланднинг Паттая шаҳридан ( туристлар кўплаб борадиган Таиланднинг, “Таиланд буғози”нинг шарқида жойлашган, Бангкокдан 100 км узоқликда жойлашга. Аҳолиси 100.000. Атрофидаги шаҳарчалар билан умумий аҳоли 1.000.000 атрофида) ватанга қайта олмаётган 250 ватандош ҳақида. [1].

Озодликнинг қисқа хабаридан иқтибос:”Таиландда қолган ўзбекистонлик аёл: “250 киши уйга қайтишни кутаяпмиз”

апрел 19, 2020

• Барно Анвар/Озодлик

Таиланднинг Паттая шаҳридан Озодликка мурожаат қилган самарқандлик 45 яшар Мадина Ўзбекистонга қайта олмаётганини билдирди.

Унинг айтишича, Таиланддаги консуллик сўрови билан бу давлатда бўлган ўзбекистонликларнинг рўйхати тузилган.

Аксари аёллар бўлган ватандошлар 20 кундан буён самолёт кутаётмоқда, бу орада, пули тугаб, егулик ва турар-жойдан қийнала бошлаган.

Аёл Озодликдаги мурожаати орқали Ташқи ишлар вазирлиги ва бошқа ҳукумат идораларидан ёрдам сўрашини билдирди». Иқтибос тугади. [1].

1. Тўғриси мени 250 ўзбекистонликнинг Таиланднинг Паттая шаҳрига турист сифатида бўлиб боргани ажаблантирди. Чунки, Паттаяга туристлар дам олгани, томоша қилгани боришади. Яна, Паттая енгил табиатли аёллар учун якка тартибда тадбиркорлик билан шуғулланиш учун кенг имкониятрлар яратилган туристик шаҳар сифатида дунёга танилган.

Чет елга Ҳаж ва Умра зиёратига, меҳнат муҳожири сифатида ва камроқ даволаниш учун чет элларга, масалан Ҳиндистонга борувчилар ҳақида ўзбек оммавий ахборот воситаларида маълумотларни топиш мумкин.

Бироқ, Таиландга, Паттаяга борувчилар ҳақида қарийб йўқ ҳисоби.

2. Ўзбекистонликларнинг аксарияти Ҳаж, Умра зиёратларига, чет элларда даволанишга, кўп ҳаражатли тўйлар, маъракаларга пуллар топаябди. Лекин, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун, сиёсий рақобат учун, сиёсий мухолифат яратиш учун келганда уларнинг пуллари етмай қолаябди.

Демак, ўзбекларнинг аксариятида 21-аср учун асосий қадрият ҳисобланган инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари асосий қадрият сифатида қаралилмайди.

Натижада, Ўзбекистоннинг қарийб 30 йиллик мустақиллик даврида сиёсий рақобат, сиёсий мухолифат шаклланмади, яратилмади.

Яратилганлари ҳам қўғирчоқ партиялар, узурпация қилинган мухолифат партиялари ва ҳаракатларидир.

3. Сиёсий рақобат, сиёсий мухолифат шакллантириш учун олий раҳбариятда сиёсий ирода етишмайди,ватандошларда эса сиёсий билим, ҳуқуқий билим ва сиёсий фаоллик, ижтимоий фаоллик етишмайди.

4. Мустақил суд тизими йўқ. Мустақил парламент йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Интернет эркин эмас, тезлиги паст, қиммат.

5.Ўзбекистонда иқтисодий эркинлик йўқ, сиёсий эркинлик йўқ. Ўрта синф шаклланиши учун шароит яратилмаган. Фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

24–апрель, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Таиландда қолган ўзбекистонлик аёл: “250 киши уйга қайтишни кутаяпмиз”. 19.04.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/30564004.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. (https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020.

( https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).