Шавкат Мирзиёевнинг пуллари шифокорларга етиб бормаган?! Нима қилиш керак? (2020).

Президент Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йилида, коронавирус балоси чиққандан бери президентнинг 2 фармони билан аввал 10 триллион сўм (1 миллиард АҚШ доллари), кейин 12 триллион сўм (1,2 миллиард АҚШ доллари) коронавирус туфайли иқтисодий аҳволи қийинлашиб қолган ватандошларга ёрдам сифатида пул ажратилган эди.

Лекин, бу пуллар хусусий тадбиркорларга, кунига ёлланиб пул топадиган ватандошларга етиб бормаябди. Натижада, пулсизлик, нақд пулнинг етишмаслиги вужудга келган эди.

Мен аввалги мақолаларимда ва видеоларимда бу ҳақда ўз фикримни билдирган эдим.

Яна маълум бўлдики, президент фармони билан ажратилган ёрдам пуллари, рағбат пуллари ҳам шифокорларга етиб бормаган. [1].

Озодликдан иқтибос: «Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиëевнинг 19 март кунги фармони билан коронавирус инфекцияси тарқалишига қарши курашга жалб этилган тиббиëт ва санитария-эпидемиология тизими ходимлари маошига ойлигининг 6 фоизи миқдорида ҳар кунлик қўшимча тўлов жорий этилган.

Фармонга кўра¸ коронавирус фронтининг олд чизиғида ишлаëтганларга¸ бу қўшимча тўлов ҳар беш кунда берилиши лозим.

Президентнинг 26 март кунги қарори билан эса коронавирусга чалинганлар билан бевосита ишлаëтган тиббиëт ва санитария-эпидемиология хизмати ходимларига ҳар 14 кунлик иши учун қўшимча 5 миллиондан 25 миллион сўмгача рағбат пули тўлаш буюрилган эди.

13 апрель куни Озодликка боғланган тиббиëт ва санитания-эпидемиология тизими ходимлари фармондан бир ойча¸ қарордан эса¸ 18 кун ўтиб ҳам президент ваъда қилган бу тўловдан асар йўқлигини билдирди.

Фармон ва қарорнинг тўловлар қисми ижроси учун масъул Молия вазирлиги расмийси Озодлик билан суҳбатда ҳозиргача коронавирусга қарши курашаëтган мутахассисларга ваъда қилинган пул берилмаганини эътироф этди.

“27 мартдан бери касалхонадан чиқмадим…”

Озодлик билан суҳбатда вилоятлардан бирининг юқумли касалликлар шифохонаси ҳамшираси 27 мартдан бери уйи ва болаларини кўрмасдан¸ коронавирусга чалинган беморларга хизмат кўрсатаëтганини айтди.

Исми очиқланишини истамаган бу аëл¸ президент фармони ва қарори билан ҳар беш кунда ойлигининг 6 фоизини қўшимча тўлов сифатида олиш¸ 14 кунлик навбатчиликдан кейин эса¸ 10 миллион сўм рағбат пули олиши керак бўлган тиббиëт ходимларидан бири.

Лекин 13 апрелга қадар ҳамшира аëл на униси¸ на бунисини олган.

“Кунига камида 12 соат ишлаяпмиз. Касалхонанинг бошқа бўлимидан бизга жой қилиб берган. Врач¸ ҳамшира¸ санитарка ҳаммамиз шу ерда ухлаб¸ шу ерда тураяпмиз. Коронавирус касалларга биз қараяпмиз. Устимизга биттада киядиган замокли уст-бош кийиб¸ кириб-чиқиб юрибмиз олдиларига. Касалхонанинг бўлкаси билан макаронини еяпмиз¸ кўчага кириб-чиқиш умуман мумкинмас. Болаларимни кўрмаганимга мана 20 кунча бўп қолди. Энди янги смена келиб¸ бизни бошқа жойга 14 кунлик карантинга қўяркан. Биздан тест олишди¸ ҳозирча касал чиқмади. Президент қўшимча тўлов деганда хурсанд бўлгандик¸ лекин жим-житлик. Сўрасак¸ келса берамизми?! дейишди¸ холос”. Иқтибос тугади. [1].

1. Ўз ўзидан нега президент Шавкат Мирзиёевнинг ёрдам пули, рағбат пули коронавирус пандемиясига қарши курашнинг энг олдинги чизиқларида мардонавор курашаётган шифокорларга етиб бормаябди?

Нега карантин қоидаларини бузган ватандошлар жазоланган ҳолда, ёрдам пулини, рағбат пулини шифокорларга етказишга масъул бўлган Бош вазир Абдулла Арипов, молия вазири, соғлиқни сақлаш вазири жазоланмаябди?

2. Дунёнинг эркин, демократик мамлакатларида вазифаларига совуққонлик билан қараган, ўз хизмат вазифаларини уддалай олмаган президент, Бош вазир ва бошқа юқори лавозимдаги амалдорлар кейинги сайловларда сайланмайди, яъни ватандошлар томонидан жазоланади.

Президент ҳам, Бош вазир ҳам, ҳокимлар ҳам, уларнинг партиялари ҳам эркин, демократик сайловларда ютқизадилар, жазоланадилар.

Бироқ, Ўзбекистонда сиёсий рақобат йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ. Эркин, демократик сайловлар йўқ.

Президент Шавкат Мирзиёев оғизда сиёсий рақобат, сиёсий мухолифат бўлиши тарафдори, аммо амалда қарши.

Ўзбек жамияти ҳам мамлакат сиёсий, иқтисодий, ижтимоий тараққиёти учун сиёсий рақобат, сиёсий мухолифат ўта зарурлигини тушуниб етмаган.Ватандошларда сиёсий фаоллик жуда паст.

3. Ўзбекистонда сиёсий эркинлик, иқтисодий эркинлик йўқ. Жамоатчилик назорати йўқ. Ўрта синф жуда кучсиз.

4. Ўрта синф, фуқаровий жамият яратилиши учун шароит яратилмаган.

5. Ўзбекистонда мустақил парламент йўқ. Мустақил суд тизими йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Сиёсий мухолифатга йўл йўқ. Амалдорлар асосан коррупция билан, зўравонлик билан, ватандошларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини оёқ ости қилиш билан банд.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

17-апрель, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Коронавирус: Тиббиëт ва СЭС ходимларига Президент ваъдаси – қўшимча тўлов тўланмаяпти. 13.04.2020. (https://www.ozodlik.org/a/koronavirus-vrach-hamshira-sanitariya-epidemiologiya-xodimlari/30550884.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. (https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020.

( https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).