Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев хавфлими ёки коронавирус?! (2020).

Ўзбекистонда коронавирус билан касалланганлар сони 205 тага етди. Ўзбекистонликлар учун коронавирус хавфлими ёки Шавкат Мирзиёевми?

Бу саволга қуйидаги фактдан жавоб топилади деб ўйлайман.

Озодликдан иқтибос: [1]. «Карантиндаги Андижон президент ташрифи олдидан яна бўяб-безалмоқда

март 31, 2020

Меҳрибон/Озодлик

Андижоннинг коронавирус инфекцияси тарқашини тўхтатиш мақсадида ëпилиб¸ шаҳарда карантин режими ўрнатилганига қарамай¸ кейинги бир ҳафта ичида шаҳар ва унинг атрофида юзлаб одам кенг кўламли ободонлаштириш ва тозалаш ишларига жалб этилмоқда.

Вилоят ҳокимлигидан олинган маълумотга кўра, вилоят аҳли президент Мирзиёевнинг пайшанба кунга белгиланган ташрифига ҳозирланмоқда.

Озодликка келган хабар¸ сурат ва видеолардан президент бориши тахмин қилинган объектлар ва марказий кўчалар, бозорлар ҳудудларида ободонлаштириш ишлари кетаëтгани кўрилади.

Шунингдек, бир йил аввал қурилиши бошланган “Андижон фарм” эркин иқтисодий зонасида президент ташрифига кечаю кундуз тайёргарлик ишлари олиб борилмоқда.

Андижон вилоят ҳокимлигининг Озодлик боғланган мулозими президент Мирзиёев “Андижон-фарм” эркин иқтисодий зонасидаги илк заводнинг очилишида қатнашиш учун келаëтганини билдирди.

“Андижон-фарм” – Андижон тумани, Хортум қишлоғи Жевачи маҳалласи ҳудудидаги 52 гектар майдонда бир йил аввал ташкил қилинган.

Ўтган йилнинг 14 январь кунги президент фармонида лойиҳани амалга оширишда ҳинд инвесторлари кўмагига таянилиши қайд қилинган.

Фармондан 3 кун ўтиб, Ҳиндистонга шахсан саёҳат қилган вилоят ҳокими Шуҳрат Абдураҳмонов Taj pharmaceuticals limited компанияси билан 10 миллион долларлик шартнома имзоланганини хабар қилган эди.

Абдураҳмоновнинг Фейсбукдаги саҳифасида 2019 йилнинг 17 январь куни эълон қилинган хабарда ҳинд ширкати билан ҳамкорликда ўтган йилнинг ўзидаёқ қўшма корхона ташкил қилиниши ваъда қилинган эди.

Шунингдек, “Андижон-фарм” ҳудудида 2019-2020 йиллар ичида Gold Grown Pharma ва Makro Farm Andijan фирмалари умумий қиймати 1 трлн 20,6 млрд сўм миқдоридаги (хорижий инвесторлар маблағлари ҳисобига 84 млн долларлик) янги фармацевтика лойиҳаларни ишга тушириши режаланган эди.

Вилоят ҳокимлигига яқин ва “Андижон-фарм” зонасидаги қурилишлардан яхши хабардор тадбиркор Озодлик билан суҳбатда ҳозирча ваъда қилинган лойиҳалардан фақат битта лаборатория қурилиши битказилганини билдирди.

“Фарм зонада (“Андижон-фарм” эркин иқтисодий зонасининг халқ тилида айтилиши. Таҳр.) атиги битта завод битди. “Малика лабараториус” қуриб битказилди. Лекин ҳали фаолият бошлаганича йўқ. Кўпчилик заводларнинг қурилиши чала ташлаб қўйилган. Деворини кўтариб қўйган, чала ётибди. Ҳозир президент келишига ура-сол қилиб, ташқарисини тўғрилашяпти. Карантинга қарамай¸ кечаси билан шаҳар тинчимаяпти. Фарм зонанинг ҳаммаёғини тозалаб, оқлаяпти. Ташқи фасадни безашяпти¸ холос. Ўзи Фарм зонани ҳокимнинг танишлари бўлишиб олган”, деди хавфсизлик боис ўзини ошкор қилмасликни сўраган андижонлик тадбиркор.

Президентнинг Андижонга ташрифи арафасида 30 март куни Бош вазир Абдулла Арипов “Андижон-фарм” бўйича янги қарор имзолади.

Ҳужжатга кўра, лойиҳанинг биринчи босқичи 10 миллион долларлик бўлиб, уни икки йил ичида амалга ошириш ва 400 та янги иш ўрни яратиш режаланган.

Мирзиёевнинг Андижон сафари мамлакатда коронавирус тарқашини тўхтатиш мақсадида карантин бошланганидан бери президентнинг вилоятларга илк ташрифи бўлади.

Президент ташрифига ҳозирлик

Андижон аэропортидан шаҳарга олиб борувчи йўл – Ҳақан қишлоғи, Чем маҳалласи ҳудудидан ўтувчи марказий кўчаларда бир неча кундирки, тозалаш ва ободонлаштириш ишлари кетаяпти.

Озодликка воқеа жойидан жўнатилган суратларда белкурак ва супурги ушлаган ўнлаб одамнинг йўл ёқасида ишлаётгани акс этган.

Суратларга 30 март санаси муҳрланган, суратлар муаллифи расмларни айнан Чем маҳалласи ҳудудида олганини айтди.

“Ҳалқа йўли, Боғишамол, Чем маҳалласининг аэропорт йўлидаги кўчаларни тозалашмоқда. Ободонлаштириш ходимлари ва оддий одамлар ҳам бор. Карантин пайтида уларни ишлатиш мумкинми ўзи?”.

Бу андижонликнинг айтишича, 31 март куни ҳам айни ҳолатнинг гувоҳи бўлган.

Матбуотга гапириш ваколати йўқлиги сабаб аноним қолишни сўраган Андижон вилоят ҳокимлигининг Озодлик боғланган ходими президент Мирзиёевнинг Андижонга ташрифи жорий ҳафтанинг пайшанба кунига режаланганини айтди:

“Агар бирор ўзгариш бўлмаса, президентимизнинг пайшанба куни келиши айтилди. Аниқ маълумотни ҳоким ва унинг ўринбосарлари билади. Бизга тайёргарлик ишларини тезлаштириш айтилди”, деди ҳокимлик ходими.

Бу мулозим карантин пайтида мажлисбозликлар тақиқланишига қарамай¸ Андижонда мажлислар тўхтамаётганини ҳам президент ташрифига тайёргарлик билан боғлади.

Президент ташрифи ҳақида Телеграмдаги “Андижон янгиликлари” канали ҳам хабар қилди». Иқтибос тугади. [1].

1. Тошкент шаҳрида 24-мартдан, Андижон шаҳрида 26-мартдан бошлаб карантин. Бу шаҳарларга транспорт воситаларининг кириш-чиқиши тўҳтатилган. 25-мартдан мамлакатда ниқобсиз юриш тақиқланган. Бироқ, Андижон шаҳрида мажлисбозликлар давом этябди, ободончилик ишлари карантин қоидаларига амал қилинмасдан олиб борилябди.

Президент Шавкат Мирзиёевнинг карантин шароитида Андижон шаҳрига ташриф билан келиши, кўплаб маҳаллий раҳбарлар ва ватандошлар билан учрашиши, яна “Андижон-фарм”нинг тантанали очилиш маросимида қатнашиши коронавируснинг тарқалиш эҳтимолини кучайтиради.

2. Президент шу пайтгача Ўзбекистон конституциясини,мамлакат ватандошлари ҳуқуқ ва эркинликларини ҳурмат қилмасди, энди ўз фармонларини ўзи ҳам ҳурмат қилмаслигини очиқдан очиқ намоён қилмоқда.

3.Ўзбекистоннинг ташқи қарзи 2020 йилнинг апрелигача 24,4 миллиард АҚШ долларига етди. Шундан 8 миллиард АҚШ доллари Хитойдан. 3,8 миллиард АҚШ доллари Жаҳон банкидан, 4 миллиард АҚШ доллари 2019 йилда Осиё тараққиёт банкидан, 2 миллиард АҚШ доллари Япониядан ва ҳоказо. Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4 йилида қарийб 14 миллиард АҚШ долларида қарз олинган. 2019 йилда 4,4 миллиард АҚШ долларига тенг олтин сотилган. 4 йил давомида ками билан 10 миллиард АҚШ долларида олтин сотилган деб олсак, 4 йил давомида 24 миллиард АҚШ долларидаги пул нимага сарфланди деган савол туғилади?

Бу саволга жавоб йўқ.

4. Ўзбекистонда давлат мулки, монополиялар ҳукмрон. Иқтисодий эркинлик йўқ.

Ўрта синф, фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит мутлақо яратилмаган.

5. Мустақил парламент йўқ. Мустақил суд тизими йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Мухолифатга йўл йўқ. Сиёсий рақобат йўқ. Иқтисодий, ижтимоий ривожланиш йўқ ҳисоби.

6. Ҳақиқатда, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро, Ўзбекистон иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 билан Украина (54,9), Тожикистон (52,2), Туркманистондан (46,5) олдинда. Бироқ, Сингапур (89,4), Эстония (77,7), Қозоғистон (69,6), Қирғизистон (62,9) Россиядан(61,0) анча орқада.

Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 2020 йилда 57,2 балл билан 2019 йилдаги 53,3 баллга нисбатан 3,9 баллга ўсган. Бу ўсиш сармоявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл), молиявий эркинлик бўйича 20 балл (2019-йилда 10 балл) ва мулк дахлсизлиги бўйича 59,1 баллга (2019-йилда 49,8 балл) тенг.

Ўзбекистон 2020-йилда иқтисодий эркинлик кўрсаткичи бўйича 57,2 балл ва 2019 йилга нисбатан 3,9 баллга ошганига қарамасдан дунёнинг ўртача иқтисодий эркинлик кўрсаткичидан, 61,6 баллдан анча орқада.

Келажакда бу кўрсаткич янада кўтарилади деган умид бор.[2].

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Transparency International ташкилотининг 2020 йилги ҳисоботидан кўриниб турибдики, Ўзбекистон 25 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 153-ўринни эгаллаб турибди, 87 балл билан 1-ўринни эгаллаган Даниядан, 74 балл билан 18-ўринни Эстониядан қарийб 50 баллча орқада ва 19 балл билан 165-ўринни эгаллаган Туркманистондан 6 балл олдинда. Яъни, Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи пост совет мамлакатлари орасида энг охирги ўринларда, фақат Туркманистондан олдинда. Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи бўйича дунёнинг 4-элликталик мамлакатлари қаторида.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан 180 мамлакат қаторида 153 ўринни эгаллади. 2018 йилги коррупция кўрсаткичи 23 балл билан 158 ўринни эгаллаган эди.

Ўзбекистон коррупция кўрсаткичи 25 балл билан ўта иқтисодий қолоқликдан чиқа оладими? Дунё бўйича ўртача коррупция кўрсаткичи 43 баллга тенг.

Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи дунёнинг ўртача коррупция кўрсаткичидан юқори бўлса, ўта иқтисодий қолоқликдан нисбатан осонроқ чиқиб кетиши мумкин. Бунинг учун Шавкат Мирзиёев мамлакат коррупция кўрсаткичини камида 50 баллга кўтаришга ҳаракат қилиши керак. Афсуски, Шавкат Мирзиёевда бундай интилиш йўқ. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

3–апрель, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Карантиндаги Андижон президент ташрифи олдидан яна бўяб-безалмоқда. 31.03.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/andijon-prezident-tashrif-karantin-majburiy-mehnat/30520144.html ).

2. Index of economic freedom. 2020.

(https://www.heritage.org/index/ranking?version=555).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. (https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5. Transparency International. 2019 Corruption Perceptions Index. 23.01.2020.

( https://www.transparency.org/files/content/pages/2019_CPI_Report_EN.pdf ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).