Ўзбекистон. Нега норозилик акциялари самарасиз? (2020).

 асосий эркинликлар, демократия, Инсон Ҳуқуқлари, Коррупция, қашшоқлик, қийноқлар, мажбурий-меҳнат, мақолалар, ўиҳж  Add comments
Mar 132020
 

Прокуратура Халқ қабулхонасига киролмаган норозиларни “тартибсизлик уюштирганлар” деб атади (ВИДЕО)

Ўзбекистонда ватандошларнинг конституцион ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамон оёқ ости қилинябди.

Озодликдан иқтибос: [1].”Бош прокуратура 4 мартда Вазирлар Маҳкамаси олдига йиғилган норозиларни “тартибсизлик уюштирган фуқаролар” деб атади.

март 08, 2020

• Барно Анвар/Озодлик

Прокуратуранинг 7 март кунги баёнотида уларнинг ҳаракатига “доимий равишда Бош прокуратура, Олий Мажлис Сенати, Вазирлар Маҳкамаси ва бошқа идораларда тартибсизликлар уюштириб келишмоқда”, деб изоҳ берилган.

4 март кунидан бошлаб, Вазирлар Маҳкамаси ва президент Халқ қабулхонаси олдида йиғилган қарийб 60 кишилик гуруҳ ҳақида Озодлик 6 март куни хабар қилган.

Гуруҳда Жиззах, Қашқадарё, Фарғона, Тошкент вилоятлари ва Тошкент шаҳрида яшовчилар борлиги айтилган.

Баёнот

Бош прокуратура 7 март куни тарқатган баёнотида бу фуқаролар прокуратура раҳбарияти томонидан бир неча маротада қабул қилингани айтилган:

“Жорий йилнинг 5 март куни Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори Н.Йўлдошев томонидан видеоконференция алоқа орқали 19 нафар фуқароларнинг қабули ўтказилган бўлсада, 2020 йил 6 март куни Г.К., Х.Э., Г.Х., Д.Д. ва бошқа бир гуруҳ аёллар Ўзбекистон Республикаси Бош прокуратураси биносига кириб, жанжал уюштириб, Бош прокурор қабул қилишини сўраган. Бош прокурор хизмат сафарида бўлганлиги сабабли ушбу фуқаролар Бош прокурорнинг 1-ўринбосари А.Холмахматов томонидан қабул қилинган”.

Шунингдек бу баёнотда, бу фуқароларнинг мурожаатлари белгиланган тартибда кўриб чиқилгани ва ёзма жавоб хатлари берилгани таъкидланган.

“Мазкур фуқаролар доимий равишда Бош прокуратура, Олий Мажлис Сенати, Вазирлар Маҳкамаси ва бошқа идораларда тартибсизликлар уюштириб, ноқонуний талаблари билан эътиборни ўзларига жалб қилиб келишмоқда”, дейилади баёнотда жумладан.

Бош прокуратура 4 мартда Вазирлар Маҳкамаси олдига йиғилган норозиларни “тартибсизлик уюштирган фуқаролар” деб атади.

Прокуратуранинг 7 март кунги баёнотида уларнинг ҳаракатига “доимий равишда Бош прокуратура, Олий Мажлис Сенати, Вазирлар Маҳкамаси ва бошқа идораларда тартибсизликлар уюштириб келишмоқда”, деб изоҳ берилган.

Вазирлар Маҳкамаси ва президент Халқ қабулхонаси олдида икки кун кетма-кет йиғилганлар ўз издиҳомни “норозилик намойиши” деб атаган.

Вазирлар Маҳкамаси олдида 4 март кунги тинч намойишда қатнашганлардан бири Озодликка юборган видеода ўнлаб одам қабулга киришни талаб қилаётгани, аммо уларни Миллий гвардия ходимлари ичкарига киритмаётганини кўриш мумкин.

Видеодаги аёллар “Биз 8-март Халқаро хотин-қизлар байрами арафасида қабулга келдик. Нахотки, ҳеч бўлмаганда байрам ҳурмати учун бизларни қабул қилишмаса?!” деб савол қўядилар Миллий гвардия ходимларига.

Аммо Миллий гвардия зобити аёлларнинг бу саволига жавоб бермайди.

Бундан ташқари, норозилар орасида бўлган жиззахлик эркаклардан бири исмини айтмаслигимиз шарти билан ички ишлар бўлимида бўлгани ва у ерда калтакланганини иддао қилган эди.

Исмини сир тутган бу одамнинг иддаосини исботловчи далил-исбот ёки ҳужжат Озодликка тақдим қилинмаган эди.

6 март куни Тошкент ИИББ изоҳсиз қолдирган бу иддаолар хусусида, Бош прокуратура баёнотида ҳам бирор маълумот йўқ”. Иқтибос тугади.

1.Ў’збекистон ҳокимияти ўта коррупциялашган, зўравон, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилмайди. Мамлакатда конституция ва қонунлар устиворлиги таъминланмаган.

2. Ўзбекистон ватандошлари кучли инсон ҳуқуқларини ҳимоя қила олувчи ташкилот ярата олмади. Amnesty International, FIDH, HRW, Frontline каби ташкилотларда 3,6,11,15 йилда янги раҳбар сайланади, раҳбар янгиланади. Ўзбекистонда фаолият юритувчи инсон ҳуқуқи ва эркинликларини ҳимоя қилувчи ташкилотларда эса раҳбарлик узурпация қилинган, раҳбарлар янгиланмайди.

3. Кучли сиёсий кучга эга бўлган мухолиф ҳаракат ёки партия яратилмади. Яратилганлари ҳам сиёсий кучга эга эмас, узурпация қилинган.

Ўзбекистон ватандошларининг аксариятида иқтисодий эркинликлар, сиёсий эркинликлар учун курашиш керак деган тушунчанинг ўзи ҳам йўқ. Бу катта муаммо. Ватандошларнинг аксарияти дин ва катта ҳаражатли тўй, маросимлар исканжасида.

4. Оммавий тинч норозилик намойишлари шахсий, ижтимоий, иқтисодий талаблар билан чегараланиб қолган, сиёсий талаблар даражасига чиқа олмади.

5. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳимоя қилувчи ташкилотларни, мухолифат ҳаракат, партияларни рўйхатга олишни талаб қилиб минглаб, юз минглаб, миллионлаб намойишчилар қатнашган тинч норозилик намойишлари уюштирилмади. Сўз эркинлиги, оммавий ахборот воситалари эркинлиги, интернет эркинлиги, қийноқларга барҳам бериш, мажбурий меҳнатга чек қўйиш ва ҳоказо талаб билан оммавий тинч норозилик намойишлари уюштирилмади.

Юқидаги сабабларга кўра, тикка (вертикал) ҳокимият ҳануз сақланиб қолмоқда. Мамлакатда коррупция, зўравонлик гуллаб яшнамоқда.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

13–март, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Прокуратура Халқ қабулхонасига киролмаган норозиларни “тартибсизлик уюштирганлар” деб атади (ВИДЕО). 08.03.2020.

( https://www.ozodlik.org/a/prokuratura-vm-binosi-oldiga-yigilganlarni-tartibsizlik-uyushtirganlar-dedi/30475874.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).