Ўзбекистон. Шавкат Мирзиёев газ тақчиллигига барҳам бера оладими?! (2020).

Ўзбекистонликларни қарийб 30 йилдан бери свет,газ, метан гази, тоза ичимлик суви тақчиллиги қийнаб келябди десак асло муболаға бўлмайди.

Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йилида газ тақчиллигига барҳам бериш ҳақида дастлабки жиддий қадамлар ташлана бошланганга ўхшайди. Президент Шавкат Мирзиёев газ тақчиллигига барҳам бера оладими?

Озодликдан иқтибос: [1].”Ҳужжат: Ўзбекистон иқтисоди ва аҳолиси ўз эҳтиëжидан 20 млрд куб метр кам газ билан кун кўрмоқда

март 02, 2020

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиëев ўтказган махсус йиғинда келтирилган рақамларга кўра¸ “жорий йилда иқтисодиëт тармоқлари ва аҳолига ëқилғи маҳсулотларини барқарор етказиб бериш учун 60¸8 миллиард кубометр табиий газ керак”.

Бу эса¸ табиий газга нисбатан ички эҳтиëж ҳақида расмийлар ҳозирга қадар айтиб келган рақамдан 20 миллиард куб метрга кўпдир.

Йиғилишнинг 20 февраль куни имзоланган расмий Баëни нусхаси ХДФУ (хизмат доирасида фойдаланиш учун – таҳр.) деб таснифланган ва уни ҳужжатга қўли етадиган Тошкент мулозими шахси сир қолиш шарти билан Озодликка тақдим этди.

Президент ўтказган йиғилиш Баëнида¸ таъминотдаги барқарорликни таъминлаш мақсадида табиий газ қазиб олишдан то истеъмолчига етказилгунга қадар занжирда бўлаëтган йўқотиш ва ўғриликларни камайтириш¸ коррупцияга қарши кураш тизимини жорий қилиш¸ соҳа бошқарувига хорижий экспертларни жалб этиш каби 20 дан ошиқ чора-тадбирлар таклиф этилган.

Озодлик сўрови билан бу ҳужжатни ўқиб чиққан мутахассислар¸ Баëн моҳиятини табиий газ таъминотидаги узилишларнинг иқтисодиëт ва аҳоли ҳаëтига кўрсатаëтган зиëнидан огоҳлик ва вазиятни ўзгартириш уриниши сифатида олқишлади. Айни пайтда улар¸ иқтисодиëтда туб ислоҳотлар қилиш ўрнига битта соҳани микроменежмент қилиш уринишининг самара беришига шубҳа билдирди.

Ички эҳтиëж учун 60¸8 миллиард куб метр газ керак бўлгани ҳолда¸ Ўзбекистон иқтисодиëти ва аҳолиси 40 миллиард куб метр газ билан яшамоқда.

Баëни 20 февраль куни расмийлаштирилган Мирзиëев ҳузуридаги 8-сонли йиғилишда ана шу аҳвол ва табиий газ таъминотидаги барқарорликни қандай таъминлаш йўл-йўриқлари муҳокама қилинган”. Иқтибос тугади.

Озодликнинг шу мақоласидан яна иқтибос: “Рақамлардаги номутаносиблик сабаби нима?

Озодлик сўровига кўра¸ Баëн мазмуни билан танишиб чиққан “Ўзбекнефтгаз” компанияси собиқ раҳбарларидан бири Анвар Ҳусаинов¸ ички эҳтиëж қондирилмай келаëтганининг асосий сабабларидан бири табиий газ экспортига оид Каримов даврида имзоланган узоқ муддатли экспорт келишувлари эканини айтади.

– Саноат корхоналари сони ошиб¸ уларнинг қуввати ҳам ошиб бораяпти. Бошқа томондан¸ аҳоли сони ҳам 34 миллиондан ошди. Ички эҳтиëжнинг ўзи 60¸8 миллиард куб метрга етди¸ дегани Ўзбекистонда бугун қазиб олинаëтган жами табиий газнинг ҳаммаси Ўзбекистонда қолган тақдирда ҳам ўз эҳтиëжимизга базўр етишини англатади. Бу вазиятни тан олган ҳукумат¸ зудлик билан табиий газ экспортига оид Хитой ва Россия билан имзоланган келишувларни бекор этиш¸ ëки улар ижросини узоқ муддатга кечиктириш йўлларини қидириб топиши лозим. Акс ҳолда¸ ўзимизнинг иқтисодиëт ривожланмайди¸ аҳоли орасидаги норозилик эса¸ кучайиб боради. Афсуски¸ Баëнда экспорт¸ уни тўхтатиш ҳақида лом-мим дейилмаган”. Иқтибос тугади.

1. Марказий Осиё мамлакатлари газ, нефт, кўмир, уран, сув, қуёш ва шамол каби энергия манбаларига жуда бой. Бу мамлакатларда энергия тақчиллиги умуман бўлмаслиги керак.

2. Бироқ, бу мамлакатларда диктатура, авторитар режимлар ҳукмрон. Коррупция, зўравонлик, умуман инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини ҳурмат қилмаслик одатий ҳол. Шу сабабли, бу мамлакатларда инвестиция жозибардорлиги жуда паст. Фақат, Қозоғистонда бирмунча яхши.

3. Ўзбекистонда президент Шавкат Мирзиёев бошқарувининг 4-йилида ҳам мамлакатда ўрта синф, фуқаровий жамият шаклланиши учун шароит яратилмаган.

4. Мамлакатда давлат мулки, монополиялар ҳукмрон. Хусусий мулк, рақобатнинг рўли паст.

5. Сиёсий рақобатга, сиёсий мухолифатга йўл берилмаган. Сўз эркинлиги йўқ.Мустақил суд тизими, мустақил парламент йўқ.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

6–март, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Ҳужжат: Ўзбекистон иқтисоди ва аҳолиси ўз эҳтиëжидан 20 млрд куб метр кам газ билан кун кўрмоқда. 02.03.2020. (https://www.ozodlik.org/a/tabiiy-gaz-uzbekneftgaz-epsilon-eriell/30464602.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).