Ўзбекистон. Даромадларни деклерация қилиш тизими коррупцияни енга оладими? (2020).

Коррупция гуллаб яшнаётган Ўзбекистон учун ҳар қандай коррупцияни жиловлашга ҳаракат ижобий баҳоланади.

Озодликдан иқтибос: “Адлия вазири даромадларни декларациялаш тизими яратилаётганини билдирди

феврал 04, 2020

3 февраль куни Адлия вазири Руслан Давлетов журналистлар билан учрашувда даромадларни декларациялаш тизимини жорий қилиш лойиҳаси устида иш олиб бораётганини билдирди.

Давлетов лойиҳани назорат қилаётган юқори лавозимдаги расмийларга даромадларни декларациялашни айнан унинг ташкилотидан бошлашини таклиф қилганини айтди.

Бироқ вазирга кўра, даромадларни декларация қилиш тизими қачондан бошлаб жорий қилиниши ҳозирча номаълум.

“Даромадлар билан бирга харажатлар миқдори ҳам декларация қилиниши керак. Бир вақтда харажат ва даромадлар декларация қилиниши асосий фарқни кўрсатади. Шунинг учун даромадлар декларациясини жорий этишда асосий урғу харажатлар миқдорига қаратилиши керак”, деди Адлия вазири.

Ўзбекистонда декларация атрофидаги илк гап-сўзлар 2017 йилда пайдо бўлганди. Лойиҳада давлат хизматида лавозимни эгаллаган (“кичик мутахассис” тоифасидан ташқари) давлат хизматчилари ҳар йили мулки, даромадлари ва харажатлари, шунингдек, ўз оила аъзоларининг мулки, даромад ва харажатлари ҳақидаги декларацияни тақдим этишлари лозимлиги айтилганди”. Иқтибос тугади.

1. Ўзбекистонда даромадларни деклерация қилиш тизими яратилаётганини мен ижобий баҳолайман.

2. Лекин,Ўзбекистонда фуқаровий жамият жуда кучсиз. Шу сабабли қонунлар фақат амалдорлар, ҳокимиятдагилар учун ишлайди.

3. Бироқ, мамлакатда бақувват ўрта синф шаклланмаган. Мамлакатда давлат мулки ва монополиялар ҳукмрон.

4. Аммо, ҳанузгача мустақил суд тизими шаклланмаган. Амалдорлар ватандошларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини оёқ ости қилсалар суд орқали адолатни тиклаб бўлмайди.

5. Мустақил парламент йўқ. Мухолифатга йўл йўқ. Сўз эркинлиги йўқ. Тинч норозилик намойишлари ўтказиш эркинлиги йўқ.

Шу сабабларга кўра, даромадларни деклерация қилиш тизими Ўзбекистонда юмшоқ қилиб айтганда самара бермайди.

6. Зеро, ҳозирги Шавкат Мирзиёев президентлиги даврида ҳам мамлакат инвестиция жозибардорлиги жуда паст, чунки коррупция кўрсаткичи жуда паст.

Коррупцияга қарши курашда қуйидагилар ҳисобга олинмаябди.

7. Коррупцияга қарши курашда қуйидаги 2 ҳолатни ҳисобга олиш керак:

Мамлакатда давлат мулки эмас, хусусий мулк кўпроқ, устун бўлиши керак.

Лекин, Ўзбекистонда давлат мулки ҳукмрон. Давлат мулки ҳукмрон бўлган жамиятда инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳурмат қилинмайди.

Коррупцияга қарши курашнинг энг самарали йўли эркин, демократик сайловлардир.

8. Мамлакатда диктатор Ислом Каримов давридагидай сўз эркинлигига, оммавий ахборот воситалари эркинлигига, эркин интернетга, мухолифатга йўл йўқ.

Бақувват ўрта синф, кучли фуқаровий жамият шаклланиши учун, иқтисодий эркинлик, сиёсий эркинлик йўқ.

Бундай шароитда мамлакатда эркин, демократик сайловлар мутлақо ўтказиб бўлмайди.

9. Яна таъкидлаб ўтишни лозим топдим, Ўзбекистонда давлат мулкчилиги, монополиялар ҳукмрон. Коррупция гуллаб яшнаябди. Иқтисодий эркинлик кўрсаткичи, сиёсий эркинлик кўрсаткичи, коррупция кўрсаткичи жуда паст ва бунинг оқибатида Ўзбекистон иқтисоди ўта қолоқ.

Зеро,Ўзбекистоннинг иқтисодий эркинлик кўрсаткичи 152-ўринда бўлган пайтда 51.5 баллга тенг эди, 2019-йилда эса 140-ўриндалагида 53.3га тенг.[2].

Дунё мамлакатлари орасида 12 поғонага кўтарилган бўлсада эркинлик кўрсаткичи атиги 1.8 баллга яхшиланган бўлиб ҳамон кўпроқ эркин бўлмаган (Mostly Unfree) мамлакатлар қаторида.

Сиёсий эркинлик кўрсаткичи бўйича Ўзбекистон 9 балл билан Тожикистон ( 9 балл ) даражасига эришган ва албатта Шимолий Кореадан ( 3 балл ), Туркманистондан ( 2 балл ) анча узоқлашган. Бироқ, дунёнинг энг эркин мамлакатлари Финляндия ( 100 балл ), Норвегия ( 100 балл ), Швециялардан ( 100 балл ) жуда кейинда ва ҳаттоки Афғонистон (27 балл), Эрондан (18 балл) ҳам сиёсий эркинликлар бўйича орқада. [3].

Умуман олганда Ўзбекистон ёмонларнинг энг ёмонлари бўлган 13 мамлакат қаторида.[4].

Ўзбекистонда коррупция кўрсаткичи (Corruption Perceptibility Index) 2018-йилда 22 балл билан дунёнинг 180 мамлакати қаторида 157-ўринни эгаллаган бўлса, 2019 – йилда 23 балл билан 158 – ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг коррупция кўрсаткичи 1 баллга яхшилангани билан дунёнинг бошқа мамлакатларида коррупция кўрсаткичи Ўзбекистонга нисбатан кўпроқ яхшилангани учун Ўзбекистон 157 – ўриндан 158 – ўринга тушиб қолган. [5].

Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси ($1,560) дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсидан ($11,673) қарийб 7 баравардан кўпроқ кам (7,48). [6,7].

Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси ($7,810) дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан ($18,961) 2 баравардан кўпроқ кам (2,43). [6,7].

Ўзбекистоннинг иқтисодий кўрсаткичлари дунёнинг ўртача иқтисодий кўрсаткичларидан 2 баравар кам бўлса, Ўзбекистоннинг иқтисодини қолоқ дейишимиз мумкин. Бироқ Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси дунёнинг ўртача АЖБ ЯИМсисдан 7 баравардан кўпроқ, Ўзбекистоннинг АЖБ СОПси дунёнинг ўртача АЖБ СОПсидан 2 баравардан кўпроқ орқадалигини баралла ўта иқтисодий қолоқ дейишга мажбур бўламиз. [6,7].

2018-йилнинг декабрида Халқаро рейтинг агентликлари Fitch va Standard & Poor’sлар Ўзбекистоннинг АЖБ ЯИМси $1,200га тенглигини аниқлашган эди. Бу кўрсаткич бўйича олганда Ўзбекистоннинг иқтисодий аҳволи янада аянчлилиги аёнлашади. [8].

Абдужалил Бойматов

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти вице президенти.

7–февраль, 2020-йил.

Дублин, Ирландия.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Адлия вазири даромадларни декларациялаш тизими яратилаётганини билдирди. 04.02.2020. ( https://www.ozodlik.org/a/30416538.html ).

2. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

3. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

4. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

5.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

6. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).

7. Statistics Times.GDP Indicators 2019

( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).

8. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable

20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).